سایت بهزاد امیرزاده قاسمی

    معرفي مجموعه داستان هاي محمد علي جمال زاده

جمال زاده نويسنده اي پركار است وجز داستان درزمينه هايي چون پژوهش،ترجمه،نقد،تاريخ وفرهنگ كتاب ها و......آثاري ازخود بر جاي گذاشته است.

مهم ترين داستان هاي جمال زاده عبارتند از :

1- يكي بود يكي نبود (1301برلين ): جمال زاده داستان نويسي را با يكي بود يكي نبود آغاز كرد. اين كتاب شش داستان را در بر مي گيرد و اولين داستان آن ، فارسي شكر است، نام دارد. يكي بود يكي نبود ابتدا در مجله ي كاوه چاپ شد و در مجلس مقاله خواني مورد اقبال و تشويق اعضا قرار گرفت .

داستان به قصد دفاع از زبان شيرين و ساده ي فارسي و پرهيز از افراط وتفريط در آن با طنزي لطيف وزباني  شيرين نگاشته شده است .عنوان داستان برگرفته از آغاز كلام  قصه سرايان ايراني است .باتوجه به آنچه درمقدمه ي يكي بود يكي نبود مي خوانيم ،قصد جمال زاده در اين داستان بيشتر ارائه ي نمونه اي از يك نثرساده با استفاده از گنجينه ي فرهنگ ولغات مردم بوده است .داستان (رجل سياسي )از اين مجموعه فرصت طلبان وسياسي كاران را به تمسخر مي گيرد. اين داستان ،حكايت پنبه زني است كه در اوضاع واحوال آن روز ايران به وكالت مجلس برگزيده مي شود وسري توي سرها در مي آورد .داستان نقد ظريف وموثر اوضاع آشفته ي ايران است .ميرصادقي اين داستان را شبيه داستان عاميانه ي (رمال باشي) مي داند .در(دوستي خاله خرسه )با يك جوان غيرتمند ايراني به نام حبيب الله آشنا مي شويم كه به دست قزاق ها كشته مي شود . اين داستان بانگاهي انتقادي به رفتارهاي زشت وناپسند قزاق ها وتزارها مي پردازد.

درد دل ملا قربانعلي نيز درظاهر لطيفه وار خود ،شرح اعتراف گونه ي زندگي ملا قربانعلي وبيان خطاها ولغزش هاي اوست .داستان از مايه هاي عشق وغم خالي نيست .

ويلان الدوله سرگذشت شخصي خانه به دوش وسرگردان وطفيلي وفرصت طلب است كه سرانجام از بي سر وساماني خود به تنگ مي آيد ودست به خود كشي مي زند .زندگي و عاقبت كار او را با شماچكين قهرمان شنل گوگل مقايسه كرده اند.

در بيله ديگ بيله چغندر شيوه ي اداري و حكومتي آن ايام رانقد مي كند واز زبان يك مستشار فرنگي برخي روحيات ايرانيان را به داوري مي نشيند .

تمامي منتقدان آثار جمال زاده اين كتاب را از بهترين آثار او به شمار مي آورند .شش سال پس از انتشار يكي بود يكي نبود (1340)دربرلين ،چاپكين ،خاورشناس روس نوشت :تنها با يكي بود يكي نبود است كه مكتب وسبك رئاليستي در ايران آغاز شد وهم اين سبك ومكتب است كه در واقع شالوده ي جديد ادبيات داستان سرايي در ايران گرديد .يكي بود يكي نبود پس از چرند وپرند دهخدا مهم ترين رويداد نثر فارسي طي سده ي گذشته است .

2- قصه ي غصه ها (1320) يا قصص العلما

3- دار المجانين  (1321) داستان جواني به نام محمود است كه پس از فوت پدر به عموي پست خود پناه مي برد . عاشق دختر عموي خود مي شود وچون او را شوهر مي دهند ،از فرط غم به جنون مبتلا مي شود و به دار المجانين مي افتد .

جمال زاده در اين كتاب نشان مي دهد كه همه به نحوي مجنونند.به اعتقاد دستغيب ،جمال زاده در دار المجانين به جنگ بوف كور هدايت مي رود و آشكارا شكست مي خورد .بخش عمده اي از كتاب وصف (هدايت علي خان)ونقل بخش هايي از داستان هاي هدايت است .

4- تلخ وشيرين (1322) : حاوي هفت داستان به نام هاي يك روز در رستم آباد،حق وناحق،درويش موميايي،سرگذشت اولاد بشر، خواستگاري،آتش زير خاكستر وپيش پاست.بهترين داستان اين مجموعه درويش موميايي است كه بر اساس طرح داستان (برهمن دانا) اثر ولتر نوشته شده است . جمال زاده در اين اثر به تجزيه و تحليل رواني شخصيت قصه هايش مي پردازد.

  5- قلتشن ديوان (1325):جمال زاده در اين داستان به توصيف اوضاع و احوال مردم ايران در قالب بيان خاطرات جواني خود در تهران آن روز مي پردازد .در اين اثر،او چهره ي قلدر شيادي به نام قلتشن ديوان را ترسيم مي كند كه مردي حق كش ،نان به نرخ روز خور،قلدر،محتكر وعوام فريب است.جمال زاده با اغراق در توصيف هاي تنفر انگيزش،چهره ي زشت امثال قلتشن ديوان را به خوبي نشان مي دهد.

6-صحراي محشر(1326):دراين اثر،جمال زاده باطنز پركشش ونگاه انتقادي روز محشر رادر هشت پرده به تصوير مي كشد.سرتاسر كتاب هزل وطنز وانتقاد است.اين كتاب برخي عقايد رادرباره ي بهشت وجهنم به باد انتقاد مي گيرد .نثر كتاب يك دست نيست.به نظر مي رسد جمال زاده به جنبه هاي فكاهي اين اثر بيشتر نظرداشته است .اين كتاب بهانه اي است براي انتقاد از اوضاع واحوال محيط آن روزگار كه از رشوه خواري ،بيدادحاكمان،رياكاري و.......رنج مي برده است .

7-راه آب نامه (1326)اين داستان نيز سرگذشت ساكنان يك كوچه ي بن بست در تهران است كه براي تعمير راه آب محله شان به توافق مي رسند .پس از تعمير راه آب ساكنان از پرداخت سهميه ي خود سرباز مي زنند.دراين داستان ،جمال زاده انتقاد خودرااز اخلاق اجتماعي مردم مطرح مي كند.

8معصومه شيرازي (1333)اين داستان پرده ي ششم كتاب صحراي محشر است در نقداين كتاب گفته اند:اين داستان شبيه يكي از فصول كتاب حاجي بابا اصفهاني است .فضاي داستان مربوط به قرن ششم وعهدملكشاه سلجوقي است.اماتماما دوره ي قاجار رابه ياد مي آورد.صحنه ها اغلب مصنوعي هستند.

9-سروته يك كرباس (1334) يا اصفهان نامه در دوجلدشرح مسايل فرهنگي ،آموزشي،كسب وكار وخلق وخوي مردم اصفهان است.كتاب آميزه اي است از خاطرات و نقل قول هاي بزرگان درباره ي اصفهان واگر چه به لحاظ داستان نويسي عيوبي دارد ،امانويسنده با قلم شيوا  و نثر توصيفي خود وبهره گيري از ادبيات عاميانه و وصف آدم هاي اين مجموعه ،روايتي دل چسب وخواندني رافراهم كرده است .

10شاهكار(1337) مجموعه ي هفت قصه با نام هاي پلنگ ،نوع پرست ،شاهكار ،مجادله ي دو پشه ،كباب غاز ،دشمن خوني وسگ زرده است.جمال زاده اين كتاب را از ساير آثارش بيشتر مي پسندد.

11كهنه ونو (1338)در اين كتاب نيز جمال زاده به قول خود،يادهاي كهن را نشخوار مي كند .در مجموعه ي نوشته ها وداستان هاي اين كتاب از قرطاس بازي اداره ها ،رياكاري واعظين دروغين ،بي تصميمي روشنفكران ،سودپرستي مقام جويان ودل سوزي به وضع روستاييان سخن رفته است .

12غير از خداهيچ كس نبود (1340)شامل هفت داستان بانام هاي ايلچي وقيصر كاليگولا،حساب هايي كه

....،قلب ماهيت،آخوند داريم تا آخوند (نمايش نامه)  ،دو آتشه ،ميرزاخطاط وامنيت شكم است.

13قصه هاي كوتاه براي بچه هاي ريش دار (1352) اين اثر شامل دوازده قصه به نام هاي عروسي داريم عروسي ،نوروز وعيدي خاله خداداد،قبل بر وزن دهل ،تعصب يك طرفه ،بگير ونده ،خير خواهي محض ،دلي دارد زيبا ،صالح وطالح ،سقط فروش وپير قوم ،نان ودندان و پينه دوز و پاشنه كش است .

14قصه ي ما به سر رسيد (1357)جمال زاده اين داستان را در سال 1354در بيمارستان نوشته است .داستان وصف يك روستاست،آنچنان كه بايد باشد،نوعي ابر شهر يا مدينه ي فاضله باتمام خوبي ها و زيبايي هايش ،شايد اين داستان تنها سخن گفتن از راه دور با هم وطنان باشد و الا خالي از هر گونه لطف ادبي يا عنصر داستاني است .

                  با اندكي تلخيص دكتر حسن ذوالفقاري  - فصلنامه ي رشد شماره ي 49 سال سيزدهم