سایت بهزاد امیرزاده قاسمی

Normal 0 false false false EN-US X-NONE FA

/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}

تعریف پارادوکس یا متناقض نمایی در اصطلاح ادبی (بدیع)

نقیض هر حکمی، نفی آن است؛ برای مثال، نقیض گزاره، «هوا سرد است» چنین است: «هوا سرد نیست». هیچ علمی دو گزارة متناقض را با هم نمی‌پذیرد. ادبیات نیز مانند دیگر علوم، دو قضیة متناقض را نمی‌پذیرد اما گاهی شاعران و نویسندگان دو صفت متناقض را چنان با هنرمندی و هوشمندی در ترکیب سخن خویش به کار می‌برند که [ما] آن سخن را با لذت بسیار می‌پذیریم؛ لذتی که توأم با تفکر و تلاش ذهنی است و از این روی در خاطر پایدارتر می‌ماند(ریاضی دلاویز،‌

شاید بهترین شرح و توضیح پارادوکس از محمد راستگو باشد:

«پارادوکس، که ما آن را «خلاف آمد»،‌ «خلاف آورد» و «ستیز آمیزی» می‌نامیم، آن چنان است که سخنور پدیده‌هایی را که در ستیزند و با هم نمی‌آمیزند و آبشان به یک جو نمی‌رود، آشتی دهد، برآمیزد، انباز سازد و دمساز نماید. به دیگر سخن، چیزی بگوید وارونه و خلاف آن‌چه می‌شناسیم و پذیرفته‌ایم و بدان خو کرده‌ایم. مثلاً آن چه ما دربارة دم عیسوی می‌دانیم و می‌شناسیم و پذیرفته‌ایم، درمان‌گری، شفا‌دهی و زندگی‌بخشی است اما آن گاه که از زبان حافظ می‌شنویم:

این قصة عجب شنو از بخت واژگون         ما را بکشت یار به انفاس عیسوی  

جا می‌خوریم و شگفت‌زده می‌مانیم؛ زیرا از او چیزی شنید‌ه‌ایم درست وارونة آن‌چه می‌شناختیم و بدان خو کرده بودیم. چیزی که هرگز انتظار شنیدنش را نداشتیم - کشته شدن با نفس عیسوی- دو چیزی که تا کنون آن‌ها را ناساز و متضاد می‌پنداشتیم و اینک آشتی و سازش آن‌ها را می‌بینیم. همین، یعنی رویارویی با چیزی تازه و بی سابقه، چیزی خلاف انتظار، چیزی خلاف عرف و عادت زمینه می‌شود تا به شگفتی و شیفتگی افتیم. باری، این شیوة شیرین را از این روی خلاف آمد و خلاف آورد می‌نامیم که با یکی از باورها و پذیرفته‌های عرفی، عقلی، شرعی و... ما در خلاف و ناسازی است و از این روی ستیزآمیزی می‌گوییم که دو چیز ناساز و هم ستیز را با هم می‌آمیزد و آشتی می‌دهد(هنر سخن‌ آرایی؛ فن بدیع:

برای مثال، وقتی «سعدی» آن «غایب حاضر» می‌فرماید:

   هرگز حدیث حاضر غایب شنیده‌ای              من در میان جمع و دلم جای دگر است

 

     هیچ فردی نمی‌تواند هم حاضر باشد و هم غایب اما وقتی آن را تفسیر می‌کنیم، یعنی او جسماً حاضر است ولی فکر و ذکرش جای دیگری است؛ بنابراین، حاضرِ غایب است و همین عنوانی که این حقیر برای سعدی به کار برده «غایبِ حاضر» هم پارادوکس است؛ یعنی، جسم «سعدی» در بین ما نیست اما نام و شهرت و آوازة او در بین ماست و همیشه هم خواهد بود.

تفاوت پارادوکس با تضاد (طباق)

 تضاد یا طباق یعنی این‌که سخنور واژگانی را که در معنی با هم ناسازی و ناسازگاری دارند، در سخن بیاورد برای مثال، وقتی بگوییم «بعضی از بچه‌ها خواب و بعضی بیدار بودند»،‌ بین «خواب» و «بیدار» آرایة تضاد است اما پارادوکس، جمع دو امر متضاد با هم است؛ مثلاً اگر بخواهیم از همان تضاد بالا پارادوکس بسازیم؛ بدین گونه است: خفتگان بیدار(برای اصحاب کهف) یا آن‌ها خفتگانی بیدار بودند. به طور کلی، پارادوکس را می‌توان بهترین و هنری‌ترین نوع تضاد دانست.

  نواع پارادوکس

  پارادوکس را به دو نوع می‌توان تقسیم کرد:

 

 

الف) پارادوکس ترکیبی: یعنی پارادوکس به صورت ترکیب وصفی، ترکیب اضافی، اسم مرکب و صفت مرکب است؛ مثل ترکیب‌های «خراب آباد»، «سلطنت فقر» و «مجمع پریشانی» در ادبیات زیر

 

 

بیا بیا که زمانی ز می خراب شویم          مگر رسیم به گنجی در این خراب آباد (دیوان حافظ: 138)

اگرت سلطنت فقر ببخشند ای دل              کمترین ملک تو از ماه بود تا ماهی (همان: 666)

 

 جمع کن به احسانی حافظ پریشان را       ای شکنج گیسویت مجمع پریشانی

ب) پارادوکس معنایی: یعنی سخن ما از نظر معنایی دارای پارادوکس است و این نوع پارادوکس به صورت ترکیبی نیست؛ مثل مصراع اول این بیت سعدی:

من از آن روز که در بند نوام آزادم             پادشاهم چو به دست او اسیر افتادم

 البته مصراع اول را حافظ از سعدی تضمین کرده است:

 حافظ از جور تو حاشا که بگرداند روی       من از آن روز که در بند توام آزادم (دیوان حافظ: 427)

 ررسی انواع پارادوکس در ادبیات فارسی دبیرستان و پیش‌دانشگاهی

 ادبیات فارسی سوم انسانی

 • همه در جنبش و دائم در آرام               نه آغاز یکی پیدا نه انجام

 (عبارت در جنبش بودن و دائم در آرامش بودن)

 • حرف و صوت و گفت را بر هم زنم        تا که بی این هر سه با تو دم زنم

   (عبارت کنار گذاشتن حرف و صوت و گفتار و در عین حال،‌ حرف زدن)

 ای حیات عاشقان در مردگی            دل نیابی جز که در دل‌بردگی

  (عبارت حیات و زندگی در مرده بودن)

 ادبیات فارسی سوم تجربی و ریاضی

    • با آن‌که در خلال تاریخ از اشخاص و جای‌ها و وقایع مختلف سخن می‌رود که در عین پیوستگی مستقل می‌نماید

  (عبارت در عین پیوستگی مستقل نمودن)

   آبشار موج فرو خفته‌ای از خشم تو
 

(ترکیب موج فرو خفته)

  • خدا به انسان می‌گوید: / شفایت می‌دهم / از این رو که آسیبت می‌رسانم

 (عبارت آسیب رسانیدن برای شفا دادن)

 • دوستت دارم از این رو که مکافاتت می‌کنم

(عبارت مکافات دادن به خاطر دوست داشتن)

 

   • خوش است اندوهِ تنهایی کشیدن              اگر باشد امید باز دیدن

 

   (عبارت خوش بودن اندوه)

 

   • آن که شد هم بی خبر هم بی اثر             از میان جمله او دارد خبر  (عبارت خبردار بودن انسان بی خبر)

 

   • راز نهان دار و خمش، ور خمشی تلخ بود        آن چه جگر سوزه بود باز جگر سازه شود

 

  (عبارت جگر سوز بودن چیزی و در عین حال جگر ساز بودن آن)  • جایی که در آن، آن‌چه ثابت است و همواره لایتغیر و همیشه پایدار، تنها تغییر است و ناپایداری

 

   (عبارت ثابت و پایدار بودن تغییر)

 

   • عاقبت از خامی خود سوخته            رهروی کبک نیاموخته

 

   (عبارت از خامی خود سوخته بودن)

 

  • مردی تذرو کشته را پرواز داده            اسلام را در خامشی آواز داده

  (عبارت پرواز دادن تذرو کشته) و (عبارت در خاموشی آواز دادن)

   • کنار نام تو لنگر گرفت کشتی عشق          بیا که یاد تو آرامشی است طوفانی

   (عبارت طوفان بودن آرامش)

    • به پاس یک دل ابری دو چشم بارانی        پر است خلوتم از یک حضور نورانی

 

   (عبارت پر بودن خلوت)

 

   • کسی که وسعت او در جهان نمی‌گنجد      به خانة دل من آمده ست مهمانی

 

   (عبارت در خانة دل گنجیدن کسی که در جهان نمی‌گنجد)

 

   • بشکن دل بی‌نوای ما را ای عشق             این ساز، شکسته‌اش خوش ‌آهنگ‌تر است

  (عبارت خوش آهنگ‌تر بودن ساز شکسته)

 

   • این کوه آشنای صمیمی دارد و این تنهایی رفیق مصاحب

 

   (عبارت رفیق داشتن تنهایی)

 

  • همیشه به این کوه بی صدا می‌آمد تا آن صدا را بشنود

 

   (عبارت شنیدن صدا از کوه بی صدا)

  • چشم دل باز کن که جان بینی          آن‌چه نادیدنی است آن بینی

 

(عبارت دیدن آن چه نادیدنی است)

 • خون شهیدان را ز آب اولی‌تر است      این خطا از صد صواب اولی‌تر است

 (عبارت از صد صواب اولی‌تر بودن خطا)

 زبان و ادبیات فارسی پیش‌دانشگاهی(عمومی) 

 همچو نی زهری و تریاقی که دید             همچو نی دمساز و مشتاقی که دید

   (عبارت زهر و تریاق بودن) و (عبارت دمساز و مشتاق بودن) 

 محرم این هوش جز بی‌هوش نیست     مر زبان را مشتری جز گوش نیست

 

   (عبارت محرم بودن و بی‌هوش برای هوش)

 

   •صدای سایش بال‌هایش تنها سخنی است که سکوت ابدی کویر را نشان می‌دهد

 

  (عبارت صدا سکوت را نشان می‌دهد)