اسلوب معادله
Normal
0
false
false
false
EN-US
X-NONE
FA
MicrosoftInternetExplorer4
/* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;} table.MsoTableGrid {mso-style-name:"Table Grid"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-priority:59; mso-style-unhide:no; border:solid black 1.0pt; mso-border-themecolor:text1; mso-border-alt:solid black .5pt; mso-border-themecolor:text1; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-border-insideh:.5pt solid black; mso-border-insideh-themecolor:text1; mso-border-insidev:.5pt solid black; mso-border-insidev-themecolor:text1; mso-para-margin:0cm; mso-para-margin-bottom:.0001pt; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}
آرايهي «اسلوب معادله» |
*اسلوب معادله، اصطلاحي است که نخستين بار، استاد دکتر شفيعيکدکني آن را به کار برده است. * نکاتي دربارهي اسلوب معادله : *اسلوب معادله، يک ساختار مخصوص نحوي است؛ به عبارتي ديگر، دو مصراع يک بيت کاملاً از نظر نحوي، مستقل است و هيچ حرف ربط يا حرف شرط يا چيز ديگري دو مصراع را از نظر معني و نحوي با هم مرتبط نمي کند، مانند نمونهي زير: «سـرم از خـداي خـواهـد کـه بـه پـايـش انـدر افـتد/ کـه در آب مـرده بـهـتـر کـه در آرزوي آبــي» در بيت بالا وجودِ حرف ربط «که» باعث شده که مصراع دوم، وابسته به جملهي قبل شود و به همين دليل، اسلوب معادله ندارد. *تکرار «بيند مرا» در هر دو مصراع شعر زير، سبب ارتباط معنايي ميان دو مصراع شده است و به همين علّت، بيت زير، اسلوب معادله ندارد : «بـلـبـل از گـل بـگذرد چـون در چـمـن بـيـنـد مــرا/ بـتپـرسـتــي کـي کـنــد گــر بـرهـمـن بـيـنـد مــرا» *بهترين راه براي شناخت «اسلوب معادله»، بررسي آن از ديدگاه زبان شناختي است؛ يعني در قالب معادلهي دو جمله بررسي شود؛ به عبارتي ديگر، مصراع ها، معادلي براي يکديگر هستند و ميتوان بين دو مصراع، علامت تساوي(=) قرار داد و هر کدام از مصراعها را دو سوي معادله دانست و هر مصراع را ميتوان به جاي مصراع ديگري قرار داد و معني واحدي دريافت کرد، مانند اين ابيات: «مـحـرم ايـن هـوش جــز بـيهـوش نـيـسـت = مـر زبــان را مـشـتــري جـز گـوش نـيـسـت» «عـشـق چـون آيـد بـَـرَد هـوشِ دلِ فـرزانــه را = دزدِ دانــا مـيکـُشــد اوّل چــراغ خــانـه را» *در اسلوب معادله، شاعر پيام اصلي را در يک مصراع ميآورد و براي ملموس و محسوستر کردن آن، بدون استفاده از ادات تشبيه، به موضوعي محسوس و مادّي در قالب «تشبيه» اشاره ميکند و تقريباً ميتوان بين دو مصراع «همانگونه که» قرارداد و معناي درستي از آن برداشت و استنباط نمود، مانند نمونههاي زير: «دلِ مـن نـه مـرد آن اسـت کـه بـا غـمـش بـرآيــد/ (هـمـانگـونـه کـه) / مـگـسـي کـجـا تـوانـد کـه بـيـفـکـنــد عـقـابــي» «نـدارد چـشـمِ احـسـان از خـسـيـسـان هـمّـت قـانــع/ (همانگونه که) / مـحـال اسـت اسـتـخـوان را از دهـان ســگ،هـمــا گـيــرد» *بنياد اسلوب معادله بر «تشبيه» استوار است؛ به عبارتي ديگر، معادل تشبيه است، مانند نمونههاي زير: «سـعــدي از سـرزنــش غـيــر نـتــرسـد هـيـهــات/ غــرقـه در نـيــل چــه انــديـشـه کـنــد بــاران را» سـعـدي = غـرقـه در نـيــل ســرزنـش غـيــر = بــاران «آه را اگــر بُــوَد اشـکــي بــه قـفــا نـيـســت عـجــب/ بــاد را خـاصـيّــت آن اســت کــه بــاران آرد» آه = بــاد اشــک = بــاران *برخي معتقدند اگر در آغاز مصراع دوم، حروف ربط وابستهساز «که، تا، زيرا و چون» بيايد، اسلوب معادله نيست و البتّه اين قاعده صددرصد درست نيست ولي غالباً اين گونه است، مانند نمونههاي زير که اسلوب معادله نيستند: «مـرا چـگـونـه نـبـاشـد حـضـور عـيـش و فــراغ/ کـه زخـم بـر سـر زخـم اسـت و داغ بــر ســر داغ» «زاهــد از کــوچـهي رنـدان بـه سـلامــت بـگــذر/ تـا خـرابـت نـکـنــد صـحـبــت بـدنـامــي چـنــد» يادآوري: قاعدهي بالا در مواردي نادر، ممکن است که نقض شود، مانند نمونهي زير که اسلوب معادله به شمار ميرود: «دل ز قـيــدِ جـســم چــون آزاد گــردد واشــود/ چـون حـبــاب از خــود کـنــد قـالــب تـهــي، دريــا شــود» |
ص1 |
نمونههايي از اسلوب معادله |
1) نـظــر بـه شـاخِ بـلـنــد اسـت مـرغِ وحـشــي را/ تـــلاشِ دار کُــنَــــد هـــر ســـري کـــه ســودايــي اسـت 2) جــهـــان خــــونْريــــزْبــنــيــــاد اســـت هُــشــــدار/ ســـــرِ ســــال از مـــحــــرّم آفـــــريــــدنـــــد 3) پـيـشـانــيِ عـفــو تــو را پُـرچـيــن نـســازد جُــرم مــا/ آيـنــه کِــي بـرهــمخــورَد از زشـتــيِ تـمـثــالهــا 4) اظـهــار عـجــز پـيــشِ سـتـمــگــر ز ابـلـهــي اســت/ اشــکِ کـبــاب مــوجــبِ طـغـيــانِ آتــش اســت 5) هـر کــه را بـر خـاک بـنـشـانـي بـه خـاکـت مـيکـشــد/ شـمــع آخــر تـکـيــه بـر خـاکـستـرِ پــروانـه کــرد 6) حُـســن از عـاشــق مـحـجـــوب نـگـــردد غــافـــل/ طـعـمـــه در دســت بــود بــازِ نـظــرْدوخـتـــه را 7) هـر کـس شـکـســت قـيـمــت خــود بــر زمـيــن نـمـانــد/ ارزن چــو شــد مـتــاع، بــه زر زود مــيرســد 8) دل ز قـيــدِ جـســـم چــون آزاد گــــردد واشــــود/ چــون حـبــاب از خــود کـنــد قــالـــب تـهــي، دريــا شــود 9) صـبــر بــر جــور فـلــک کــن تــا بــرآيــي روسـفـيــد/ لالــه چـــون در آسـيــاب افـتـــد تـحـمّــل بـايــدش 10) بـه هـيــچ جـا نـرســد، هـر کـه هـمّـتـش پـسـت اســت/ پَــرْشـکـسـتــه، خــس و خــار آشـيـانــه شـــود 11) از تـواضــع کـم نـگــردد رتـبــهي گـردنْکـشــان/ نـيـســت عـيـبـي گــر بُــوَد شـمـشـيـــرِ لـنـگـــردار کــج 12) پــدر خـجـلــت کـشــد از اعـمــال نـاشـايـســت فــرزنــدان/ خــطايــي گـر ز تـيــر آيــد، کـمـان بـر خـويـش مـيلـرزد 13) پـيـران، تــلاشِ رزق فــزون از جــوان کـنـنـــد/ حــرص گــدا شــود طــرف شــام، بـيــشتــر 14) بـر فـقـيــران مـحـنــت پـيــري نـبـاشــد نـاگــوار/ کِــي غــمِ نــان مـيخـورد آن کــس کــه دنــدان نـيـستـش 15) نـيسـت هـر نـاشُـستـهرو، شـايـسـتــهي اقـبــالِ عـشــق/ مَــه، کـجــا در ديــدهي پــروانــه گـيــرد جــاي شـمــع 16) هـمّـتــي مــردانـه مــيخـواهــد گـذشـتــن از جـهــان/ يـوسـفــي بـايــد کــه بــازار زلـيـخــا بـشـکـنــد 17) شـکــايــت از سـتــم چــرخ، نـاجــوانمـرديـســت/ کــه گــوشـمــالِ پــدر، خـيــرخــواهــي پـســر اســت 18) ريـشــهي نـخــل کـهـنـســـال از جــوان افــزونتــر اســت/ بـيــشتر دلـبـسـتـگــي بـاشــد بــه دنـيــا، پـيــر را 19) نـمـيگـردد حـريــف ِ نـفــسِ سـرکــش، عـقــلِ دريــادل/ چـگــونـه زيـردســتِ خـويــش ســازد آب، روغــن را 20) بـهــار عـمــر، مــلاقــات دوسـتــدارن اســت/ چــه حــظ بــرد خـضــر از عـمــر جــاودان تـنـهـــا 21) از جــدايــي قـطــع پـيــونــد جــدايــي مـشـکــل اســت/ گــر شــود ســي پــاره از هــم، کِــي شــود قــرآن جــدا 22) مـيتـوان از عـالــم افـســرده دل بـرداشــت زود/ از تـنــور ِســرد مـيگــردد بــه گــرمـي نــان جــدا 23) عـشــق هـيـهــات در خـلــوت شــود غـافــل ز حُـســن/ نـيـســت در زنــدان زلـيــخــا از مَــهِ کـنـعــان جــدا 24) بــلاسـت نـفــس، عـنــان چـون ز دســت عـقــل گـرفــت/ عـصــا چــون از کــفِ مــوســي فـتــاد، ثـعـبــان اســت 25) بـر ضـعـيـفــان ظـلــم کــردن، ظـلـم بــر خــود کــردن اســت/ شـعـلــه بـيبــال و پَــر شــد تـا خـس و خـاشـاک سـوخــت 26) کـلـيــدِ گـنــجِ سـعــادت، زبــان ِ خــامــوشـي اســت/ صــدف بــه مــزدِ خـمــوشــي، گُـهــر ز نـيـســان گـرفــت 27)خـصــم، بـيجـا بـه زبـردسـتــي خــود مــينــازد/ زودتــر پــاره کـنــد زِه، چــو کـمــان پُــرزور اســت 28) مـيتــوان کــردن بـه نـرمــي، راه در دلهــاي سـخــت/ رشـتــه از هـمــواري خــود، غــوطــه در گــوهــر زده اســت 29) دل چــه مـيدانــد کــه قـدرش چـيـســت، در ديــوان عـشــق/ يــوســفِ نـاديــده مـصــر، از قـيـمـت خــود غـافــل اســت 30) بـرنـدارد مـيــوه تــا خــام اســت دســت از شـاخـســار/ زاهــدِ نــاپـخـتــه را از خــود بــريــدن مـشـکـــل اســت 31) نـفــسِ آگــاهدلان، عــاجــز شـيـطــان نـشــود/ ســگ کــم از شـيــر نـبـاشـــد، چــو شـبــان بــا گـلّــه اســت 32) روزگـــار انــــدر کــمـيـــن بــخـــت مـاســت/ دزد، دائــــم در پــــي خــــوابــيــــده اســـت 33) اقـبــال خـصــم هـر چـه فـزونتـر شـود نـکــوسـت/ فــوّاره چـون بـلـنـد شـود، سـرنـگــون شــود 34) اظـهــار عـجــز پـيـش سـتـمديــدگــان خـطـاســت/ اشـک کـبــاب مـوجــب طـغـيــان آتــش اســت 35) مــيرســد آزار بــدگــوهــر بــه نــزديـکـــان فـــزون/ زخــم اوّل از نـيـــام خــود بـــود شـمـشـيـــر را |
ص2 |
36) عــدو شــود سـبـب خـيــر گــر خــدا خـواهــد/ خـمـيــرمـايـهي دکــان شـيـشــهگـر سـنــگ اســت 37) مــحــرم ايـــن هـــوش جــز بـــيهــــوش نــيـســت/ مــر زبــان را مـشـتــري جــز گــوش نـيـســت 38) آدمــي پـيــر چــو شــد حــرص جــوان مــيگــردد/ خــواب در وقــت سـحــرگــاه گــران مـيگــردد 39) عـيـب پــاکــان زود بــر مــردم هــويــدا مــيشــود/ مــوي انــدر شـيــر خـالــص زود پـيــدا مـيشــود 40) سـعــدي از سـرزنـش غـيــر نـتــرســد هـيـهــات/ غــرقـــه در نـيـــل چـــه انـــديـشـــه کــنـــد بــــاران را 41) دود اگـر بـالا نـشـيـنــد،کـســرِ شــأن شـعـلــه نـيـسـت/ جــاي چـشـم ابــرو نـگـيــرد، گـرچــه او بـالاتـر اســت 42) بــيکـمــالــيهــاي انـســان از سـخــن پـيــدا شــود/ پـسـتــهي بــيمـغــز گــر لــب واکـنــد رســوا شـــود 43) حُـســن بـيــان مـجــوي ز مــا دلْشـکـسـتــگـــان/ از کــاســـهي شـکـسـتـــه نـخـيـــزد صـــدا دُرُســـت 44) ز سـخــتگـيــري دوران چــه بــاک عـــارف را/ ز قــحــطْســال، هُــمــا بــينــوا نــخـــواهـــد شـــد 45) دلــي کــه نـيـســت خــراشـــي در او، زمـيــنْگـيــر اســت/ زري کـــه سـکّـــه نــدارد روان نـمــيبــاشــد 46) بـيـشــي ار خـواهــي بــه هـر پـسْمــانــده هـمــراهــي گــزيــن/ ســربـلـنـــدي بـايــدت ديـــوار کــوتــاهــي گـزيــن 47) شــراب گَــردِ کــدورت نـَبَــرَد از دل مــــا/ چــو دانـــه ســوخـتـــه بــاشـــد چـــه از سـحـــاب آيــــد 48) در خـزان از عـنــدلـيـبــان بـانــگ افـســوســي نـخــاســت/ چــون ورق بــرگـشــت، چـشــمِ يــاري از يـــاران مــدار 49) پــاي خـوابـيــده بــه فــريــاد نــگــردد بـيــدار/ پـنـــد بـا عـاشــقِ بـيــدل چــه تــوانــد کـــرد 50) گــر عــاشــقــي از گـنــه چــه بــاک اســت/ خــورشـيــد بــه هــر چــه تــافــت پــاک کــرد 51) تـنــها نــه آن غــزالـش جـمـعــي سـگــان گــرفـتـنــد/ هــر جــا کــه يـوسـفــي هـســت صــد گــرگ در کــمـيــن اســـت 52) فـکــر شـنـبــه تـلــخ دارد جـمـعــهي اطــفـــال را/ عـشـــرت امــروز، بــيانــديـشــهي فــردا خـــوش اســـت 53) انـتـقــام هــرزهگــويــان را بــه خــامــوشــي گـــذار/ تـيــغ مــيگــويــد جــواب مــرغِ نـاهـنــگـــام را 54) چــو غــوره رَســت ز خــامــي خــويــش، شــد شـيــريــن/ چــو مــاهِ روزه بــه پـايــان رسـيــد، عـيــد شــود 55) حــريــص را نـکـنــد نـعـمــتِ دو عـالــم سـيــر/ هـمـيـشـــه آتــش ســوزنــده اشـتـهـــا دارد 56) نـخــواهــد آتــش از هـمـســـايــه، هــر کــس جـوهــري دارد/ چـنــار از سـيـنــهي خـــود مــيکـنــد ايـجــاد آتــش را 57) رنـگـيــنْسـخـنــان در سـخــن خـويــش نـهــانانــد/ از نَـکْـهَــت خــود نـيـســت بــه هــر حــال جــدا گُـــل 58) ســرکـشــان را فـکـنَــد تـيــغ مـکــافــات از پــاي/ شـعـلــه را زود نـشـانـنــد بــه خــاکـستــر خـويـــش 59) حــلاوتِ سـخــنِ تـلـــخ را ز عــاشــق پـــرس/ ز مـاهـيـــان بـطـلــب طـعـــم آب دريـــا را 60) سـيــري ز مــال نـيـســت تـهــيچـشــمِ حــريــص را/ غــربــال را ز کـثــرت حـاصــل چــه فــايـــده 61) قـطــعِ امـيــدْکــرده نـخـواهــد نـعـيـــمِ دهــر/ شــاخْبــريــده را نــظــري بــر بـهـــار نـيـســـت 62) لـعــل را گــر مـهـــر نـبـــود بــاک نـيـســـت/ عـشـــق را دريــاي غــم غـمـنــاک نـيـســـت 63) نـبــايـــد سـخـــن گـفـــت نــاســـاخــتـــه/ نـشــايــد بــريـــدن نـيـنـــداخـتــــه 64) شــاهــد پــاکــي طـيـنــت، ســخــن مــا کــافــي اســـت/ جــوهــر ذاتــي چـيـنــي، ز صــدا مـعـلـــوم اســت 65) روشــندلان خــوشــامــدِ شـاهــان نـگـفـتــهانــــد/ آيـيـنـــه عـيــبْپــوشِ سـکـنـــدر نـمــيشـــود 66) دخــلِ بــيجــا نــدهـــد غـيـــر خـجــالــت اثـــري/ تـيـــرِ کــج بـاعـــث رســوايــي تـيــرانـــداز اســـت 67) در ســخــن گـفـتــن خـطــاي جـاهــلان پـيـــدا شــود/ تـيــر کــج چــون از کـمــان بـيــرون رود رســوا شــود 68) سـيــل از کـشــور ويــرانــه، تـهــيدســت مــيرود/ بــاده بــا مــردم غـافـــل چــه تـوانـــد کـــردن 69) چــه حـاجــت اســت بــه تـحـصـيــل عـلــم، عــارف را/ ز خــود بــرآمــده را نــردبــان نـمــيبــايــد 70) درنـگـيــرد صـحـبــت زاهــد بــه صــافــيمـشــربــان/ زشــت در يــک ديــدن از آيـيـنــه روگــردان شــود 71) آن را کــه بُــوَد مـغــز و خــرد خـامــوش است/ از کـاســهي پُــر صــدا نـيــايــد بـيــرون |
ص3 |
72) در حـقـيـقــت تـنـگــدسـتــي مـايـهي ديـوانـگــي اســت/ در چـمــن بـيــد از غـم بــيحـاصـلــي مـجـنــون شــود 73) پــاسِ دلهــاي خـراب و چـشــمِ اشـکْآلــوده دار/ گـنــج در ويــرانــههــا مــيبـاشــد و گــوهــر در آب 74) مـرا کـيـفـيّــت چـشــم تــو کــافــي اســت/ ريــاضــتْکــش بــه بــادامـــي بــســـازد 75) صــورت نـبـســت در دل مــا کـيـنــهي کـسـي/ آيـيـنــه هــر چــه ديـد فــرامــوش مــيکـنـــد 76) خـاکـسـاران از بـلاي آسـمـانــي ايـمـنـنــد/ مـاهــي زيــر زمـيــن را کــس نـمـيآرد بــه دام 77) مــردِ بــيبــرگونــوا را سـبـُـک از جــاي مـگـيـــر/ کــوزه بــيدسـتــه چــو بـيـنــي بــه دو دسـتــش بــردار 78) نـيـســت جــز خـجـلــت از احـبــاب تـهــيدسـتــان را/ بـيــد را جــز عــرق بـيــد نـبـاشــد ثـمـــري 79) آزاده بــه هـمــرهــي کــس بـنــد نـگــردد/ خـاصـيــت ســرو اســت کــه پـيــونــد نـگـــردد 80) بــار دل عــارف نـشــود جـلـــوهي دهـــر/ آيـيـنـــه ز عـکـــس کــوه سـنـگـيـــن نـشـــود 81) دوسـتــي بــا نــاتــوانــان مــايــهي روشـنــدلــي اســت/ مــوم چــون بــا رشـتــه ســازد، شـمـــع مـحـفــل مـيشـــود 82) بـعــد از ايــن در عــوض اشــک، دل آيـــد بـيـــرون/ آب چـــون کــم شـــود از چـشـمـــه گــل آيــد بـيــرون 83) حُـســنِ دنـيــا، عـشــقْديــده را کـجـــا افـتــد پـسـنــد/ گـــرگِ يــوســفْديـــده کِــي گــردد بــه گــردِ گـوسـفـنــد 84) در سـيــاهــي مــيتــوان گــل چـيــد از آب حـيــات/ گــريــه را بـاشــد اثــر دامــان شــبها بـيــشتـــر 85) ز پـشــت آيـنـــه رويِ مُـــراد نـتـــوان ديــــد/ تـــو را کــه روي بــه خـلـــق اســت از خــدا چـــه خـبـــر 86) بـيــداري حـيــات شـــود مـنـتـهـــي بــه مـــرگ/ آرامــش اســت عــاقـبــت اضــطـــرابهـــا 87) شــانـــه مــيآيـــد بــه کــار زلــف در آشـفـتــگــــي/ آشـنــايـــان را در ايّــام پــريـشــانــي بـپـــرس 88) سـخــن از مـسـتـمـعـيــن قــدر پــذيــرد صــائــب/ قــطـــره در گــوشِ صــدف، گـوهــرِ شـهـــوار شـــود 89) سـفـلـــه از قُــرب بــزرگــان نـکـنـــد کـســبِ شـــرف/ رشـتـــه پُـرقـيـمـــت از آمـيـــزشِ گــوهـــر نـشـــود 90) مـتــاع از مـشـتـــري گـيـــرد روايـــي/ بـــه ديـــده قـــدر گـيـــرد روشـنــايـــي 91) بــا قــدّ خــم ز عـمـــر اقـامــت طـمـــع مـــدار/ در آتــش اســت نـعـــل کــمــــان کـشـيــــده را 92) شـبـنــم ز بـاغـبــان نـکـشــد مـنّــت وصـــال/ مـعــشوق در کـنـــار بــود پـــاک ديـــده را 93) از خـسـيـســان چــاره نـبـــود مــردم بـگــزيـــده را/ مــيشـــود گــاهـــي بــه بـــرگ کـــاه حـاجـــت ديـــده را 94) نـيــک بـيــش از بــد حـجـــاب راه بـيـنـــايــان شـــود/ زحـمــت گـــل بـيــشتــر از خــار بــاشـــد ديـــده را 95) قــدر صـحـــراي عــدم را رفـتـگـــان دانـنــد چـيـســت/ تــوتـيـــاي چـشــم بـاشــد خــاک طــوفــانْديـــده را 96) بـلـبــل نـمــيشــود بــه قـفــس از چـمــن جــدا/ فـانــوس شـمـــع را نـکـنـــد ز انـجـمـــن جــــدا
|