آرایه ادبی1
به نام خداوند جان آفرين حكيم سخن در زبان آفرين
نمونه سؤالات آزمون هاي نهايي درس آرايه هاي ادبي سوم انساني باپاسخنامه
1)عوامل پديد آورنده ي موسيقي معنوي سخن را چه مي نامند.؟ (آرايه هاي معنوي)
2)واج آرايي را در بيت زير بيابيد و نوع صامت و مصوّت تكراري آن را معيّن كنيد.
“خيال خال تو با خود به خاك خواهم برد كه تا ز خال تو خاكم شود عبير آميز ” (صامت خ - مصوّت آ )
3)واج آرايي را در بيت زير بيابيد وشماره ي صامت تكراري را تعيين كنيد.
“ به زابل نشسته است و گشته است مست نگيرد كس از مست چيزي به دست ” (صامت س و ت هر كدام هفت بار )
4)واج آرايي را در مصراع“ شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني” مشخص كنيد. (صامت ش 5 بار و مصوّت كوتاه ــِ 4 بار)
5)در ابيات زير واج آرايي را بيابيد و شماره ي صامت و مصّوت تكراري را تعيين كنيد.
الف- شبي چون شبه روي شسته به قير نه بهرام پيدا نه كيوان نه تير (صامت ش و ي هركدام 3بار- صامت ر 4 بار - مصّوت بلند آ 3 بار )
ب- نرگس مست نوازشگر مردم دارش خون عاشق به قدح گر بخورد نوشش باد (صامت ش 5 بار – مصوّت كوتاه ــِ 4 بار )
6)چه عواملي باعث موسيقي لفظي و معنوي در مصراع “ شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني ” شده است.؟ (در اين مصراع تناسب معنايي ميان واژه هاي“ شب، شاهد، شراب ، شمع وشيريني ” باعث موسيقي معنوي و واج آرايي صامت ش و مصّوت كوتاه ــِـ باعث موسيقي لفظي شده است.)
7)موسيقي بر خاسته از واج آرايي صامت ها محسوس تر است يا مصّوت ها.؟ (صامت ها )
8)قدما تكرار مصّوت كوتاه ــِـ را چه مي ناميدند.؟ (تتابع اضافات)
9)در بيت زير چه واجي عامل ايجاد موسيقي دروني شعر شده است.؟آن را مشخّص كنيد و نام آرايه اي كه در اثر وجود اين واج حاصل شده است بنويسيد. “ خواب نوشين بامداد رحيل باز دارد پياده را ز سبيل” (تكرارمصوّت كوتاه ـِـ/ واج آرايي)
10)تكرار كدام صامت يا مصّوت در بيت زير باعث به وجود آمدن واج آرايي شده است.؟
“رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر ساعد ساقي سيمين ساق بود” (تكرار صامت س 8 بار )
11) در عبارت هاي زير واژه هاي “سجع” و نوع دقيق آن ها را تعيين كنيد.
الف - آن كه از جمال عقل محجوب است خود به نزد اهل بصيرت معذور است. (محجوب و معذور ــ سجع متوازن)
ب – مراد از نزول قرآن تحصيل سيرت خوب است نه ترتيل سورت مكتوب. (تحصيل و ترتيل ــ سيرت و سورت ــ سجع متوازي خوب و مكتوب ــ سجع مطرّف)
پ - همه كس را عقل خود به كمال نمايد و فرزند خود به جمال. (كمال و جمال- سجع متوازي)
ت - ما به او محتاج بوديم و او به ما مشتاق بود… (محتاج و مشتاق – سجع متوازن)
ث - متكلّم را تا كسي عيب نگيرد سخنش صلاح نپذيرد. (نگيرد و نپذيرد – سجع مطرّف)
ج - تني چند متّفق سياحت بودند و شريك رنج و راحت. (سياحت و راحت – سجع مطرف)
ص 1
چ - طالب علم عزيز است و طالب مال ذليل است.(عزيز و ذليل – سجع متوازن )
ح - هر كه را زر در ترازوست زور در بازوست.(ترازوست و بازوست – سجع مطرّف)
خ - شما را باغ بايد و ما را چون لاله داغ. (باغ و داغ – سجع متوازي)
د - ملك بي دين باطل است و دين بي ملك ضايع.(باطل و ضايع – سجع متوازن)
ذ- الحمدا.. شهر تبريز است و حسن و جمال خيز.(تبريز و جمال خيز – سجع مطرّف)
ر- محبّت را غايت نيست از بهر آن كه محبوب را نهايت نيست.(غايت و نهايت – سجع مطرّف)
ز- بر هر كه مي گذرم ضربت من خورده است و در هر كه مي نگرم از شربت من مرده. (ضربت و شربت-خورده و مرده - هردو گروه سجع متوازي)
ژ- هنر چشمه ي زاينده است ودولت پاينده. (زاينده و پاينده – سجع متوازي)
س - گاه از ديدن خطّ مكتوب منتعش و گاه از نديدن روي مطلوب مشتعل. (مكتوب و مطلوب – سجع متوازي منتعش و مشتعل – سجع متوازن)
ش - كه طاعتش موجب قربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت. (قربت و نعمت – سجع متوازي )
ص - هر چه نپايد دلبستگي را نشايد. (نپايد و نشايد – سجع متوازي)
ض)سرّ عشق نهفتني است نه گفتني.(نهفتني و گفتني – سجع مطرّف)
ط - خبري كه داني دلي بيازارد تو خاموش تا ديگري بيارد. (بيازارد و بيارد – سجع مطرّف)
ظ - مال از بهر آسايش عمر است نه عمر از بهر گرد كردن مال. (عمر و مال – سجع متوازن)
ع - الهي! گل هاي بهشت در پاي عارفان خار است؛جوينده ي تو را با بهشت چه كار است.؟ (خار و كار – سجع متوازي)
12)نوع سجع را در واژه هاي » …..حاصل …..كافي « بنويسيد و به جاي واژه ي دوم، واژه اي بگذاريد كه بالا ترين ارزش موسيقايي را در ميان سجع ها داشته باشد. (سجع متوازن ـــ كامل ، شامل،راحل،قابل، فاصل و….)
13)در واژه هاي زير نوع سجع را بنويسيد و به جاي واژه ي دوم واژه اي بنويسيد كه بالاترين ارزش موسيقايي را در ميان سجع ها داشته باشد.
الف) ….. دقيق ….. رسيد (سجع متوازن ـــ مي توان به جاي واژه ي دوم، از واژه هاي« رقيق،عقيق،عتيق و… » استفاده كرد.)
ب) ….. كار ….. كام ( نوع سجع متوازن ـــ مي شود واژه هاي يار، غار، سار و…. » را به جاي واژه ي دوم قرار داد)
14)با توجه به عبارات » يك شب تأمّل ايّام گذشته مي كردم و بر عمر تلف كرده تاسف مي خوردم و سنگ سراچه ي دل به الماس آب ديده مي سفتم « نوع سجع را در كلمات زير بنويسيد. الف)تأمّل- تأسّف (سجع متوازن) ب) مي خوردم – مي سفتم (سجع متوازي)
15)موازنه اي كه سجع هاي پديد آورنده ي آن همه متوازي باشند…….. نام دارد. (ترصيع)
16) اگر واژه هاي » سمند- جمال - جنگ« و » كمند – كمال – رنگ « به ترتيب در سخن قرينه قرار گيرند آرايه ي ناشي از آن ها چيست.؟ (ترصيع)
17) اگر واژه هاي » يار – نوا – مست « و » كار – صدا – پست « به ترتيب در سخن قرينه قرار گيرند آرايه ي ناشي از آن ها چيست.؟ (ترصيع)
ص 2
18)در بيت : » جمله معشوق است و عاشق پرده اي زنده معشوق است و عاشق مرده اي « موازنه را نشان دهيد. (در اين بيت،تقابل سجع هاي متوازي و متوازن دو مصراع در كلمات «جمله و زنده» و «پرده و مرده» آرايه ي موازنه را پديد آورده است.)
19)در كدام يك از ابيات زير آرايه ي موازنه وجود دارد.؟ چرا.؟
الف- دفتر فكرت بشوي گفته ي سعدي بگوي دامن گوهر بيار بر سر مجلس ببار
ب- هم عقل دويده در ركابت هم شرع خزيده در پناهت ( اين بيت موازنه دارد ــ زيرا تقابل سجع هاي متوازن دارد.)
20) در ابيات زير موازنه و ترصيع را بيابيد.
الف)خالق و رازق زمين و زمان حافظ و ناصر مكين و مكان ( موازنه دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازن دارد. )
ب) دانه باشي مرغكانت برچنند غنچه باشي كودكانت بر كنند (ترصيع دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازي دارد.)
21)در كدام يك از ابيات زير ترصيع به كار رفته است.؟ دليل خود را بنويسيد.
الف) ياد باد آن كه سر كوي تواَم منزل بود ديده را روشني از خاك درت حاصل بود
ب) بر سخاوت او نيل را بخيل شمار بر شجاعت او پيل را ذليل شمار ( اين بيت آرايه ي ترصيع دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازي دارد )
22)چرا واژه هاي هم وزن زير در جمله سجع نيستند.؟ چگونه مي توان آن ها را سجع نمود.؟
» ………. نياز نماز……….. …………. « (زيرا سجع هايي كه بي فاصله پشت سر هم بيايند به آن ها تضمين المزدوج مي گويند – با قرار دادن يكي از اين دو واژه در آخر جمله ي دوم مي توان سجع ساخت.)
23)كدام گزينه درست است.؟
الف- آرايه هاي ترصيع و موازنه يكي هستند. ب-آرايه ي موازنه همان ترصيع است.
پ- هر ترصيعي موازنه است. ت- همه موازنه ها ترصيع اند. ( گزينه پ پاسخ درست است.)
24)دو بيت زير از نظر سجع با يكديگر تفاوت دارند؛تفاوت آن ها را بنويسيد.
الف – غلامِ نرگسِ مستِ تو تاجدارانند خرابِ باده يِ لعلِ تو هوشيارانند
ب- اي منوّر به تو نجوم جمال وي مقرّر به تو رسوم كمال
(در بيت اول،تقابل سجع هاي متوازن و متوازي باعث ايجاد آرايه ي موازنه و دربيت دوم،تقابل سجع هاي متوازي باعث ايجاد آرايه ي ترصيع شده است.)
25)در كدام يك از ابيات زير آرايه ي ترصيع به كار رفته است.؟ دليل آن را بيان كنيد.
الف) اي درون پرور برون آراي وي خرد بخش بي خرد بخشاي
ب) اي منوّر به تو نجوم جلال وي مقرّر به تو رسوم كمال ( اين بيت ترصيع دارد – زيرا همه ي سجع هاي به كار رفته در آن متوازي هستند.)
26)در بيت زير،كدام يك از آرايه هاي موازنه يا ترصيع به كار رفته است.؟ دليل خود را ذكر كنيد.
» اين لطايف كز لب لعل تو من گفتم كه گفت.؟ وين تطاول كز سر زلف تو من ديدم كه ديد.؟ «
( اين بيت آرايه ي موازنه دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازن و سجع هاي متوازي دارد. )
ص 3
27)موازنه و ترصيع را در ابيات زير نشان دهيد . (با ذكر دليل)
الف) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( ترصيع – زيرا همه ي سجع هاي آن از نوع متوازي است.)
ب) غلام نرگس مست تو تاجدارانند خراب باده ي لعل تو هوشيارانند (موازنه – زيرا سجع هاي متوازن و متوازي در آن به كار رفته است.)
29) درهريك از ابيات زير،آرايه ي «موازنه و ترصيع » را نشان دهيد. (با ذكر دليل)
الف – خالق ورازق زمين وزمان حافظ وناصرمكين ومكان (موازنه /زيراهمه ي سجع ها يش متوازن هستند.)
ب- ما برون را ننگريم وقال را مادرون را بنگريم وحال را (ترصيع/چون همه ي سجع هاي به كاررفته متوازي ند)
30)درهريك ازابيات زير،آرايه هاي «ترصيع و موازنه» رابيابيد.درهرمورد دليل خود رابنويسيد.
الف- اي منوّر به تورسوم جمال وي مقرّر به تورسوم كمال (ترصيع/چون همه ي سجع هايش ازنوع متوازي هستند.)
ب- شاكرنعمت به هرمقام كه بوديم داعي دولت به هرطريق كه هستيم (موازنه/چون همه ي سجع ها،متوازن هستند.)
31)در ابيات زير ( واج آرايي ، ترصيع ، موازنه و تصدير) را بيابيد.
الف)طيران مرغ ديدي تو ز پاي بند شهوت به در آي تا ببيني طيران آدميّت ( تصدير )
ب) رياست به دست كساني خطاست كه از دستشان دست ها بر خداست ( واج آرايي)
پ) دل به اميد روي او همدم جان نمي شود جان به هواي كوي او خدمت تن نمي كند ( موازنه )
ت) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( ترصيع )
32)تكرار كدام صامت ها يا مصوّت ها در بيت زير باعث واج آرايي شده است.؟
» رياست به دست كساني خطاست كه از دستشان دست ها بر خداست«(تكرار صامت هاي س و ت- تكرارمصوّت بلندآ)
33)با ذكر دليل بيان كنيد،كدام يك از ابيات زير ترصيع و كدام يك موازنه دارد.؟
الف) اي منوّر به تو نجوم جلال وي مقرّر به تو رسوم كمال (ترصيع دارد – زيرا همه ي سجع هاي آن از نوع متوازي است.)
ب) جبريل مقيم آستانت افلاك حريم بارگاهت ( موازنه دارد – زيرا سجع هاي متوازن و متوازي دارد.)
34) در ابيات زير ( تكرار ، تصدير ، واج آرايي و موازنه ) را بيابيد.
الف) آه از آن جور و تطاول كه در اين دامگه است آه از آن سوز و گدازي كه در آن محفل بود (موازنه)
ب) شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني غنيمت است چنين شب كه دوستان بيني (واج آرايي)
پ) اي جان جان جان جان ما نامديم از بهر نان برجه گدا رويي مكن در بزم سلطان ساقيا (تكرار)
ت) آدمي در عالم خاكي نمي آيد به دست عالمي ديگر ببايد ساخت و ز نو آدمي (تصدير)
35)درهريك ازابيات زير،بين كدام كلمات، آرايه ي «جناس» به كاررفته است؟نوع هرجناس رامشخّص كنيد.
الف- اي گدايان خرابات،خدا يار شماست چشم اِنعام مداريدزاَنعامي چند
ب- كاردلم به جان رسيد،كارد به استخوان رسيد ناله كنم بگويدم : دم مزن وبيان مكن
(اِنعام و اَنعام - جناس ناقص حركتي كار و كارد – جناس ناقص افزايشي در آخر)
ص 4
36)دربيت هاي زير، «جناس ها» را بيابيدونوع آن ها را مشخّص كنيد.
الف- گوهر مخزن اسرار همان است كه بود حقّه ي مهر بدان مهر ونشان است كه بود (مهر و مهر / ناقص حركتي)
ب- نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي پستي گرفت همت من زين بلند جاي (نال وناي / ناقص اختلافي درآخر ناي و ناي / جناس تام )
پ- موج ها خوابيده اند، آرام و رام طبل طوفان از نوا افتاده است (آرام و رام / جناس ناقص افزايشي)
ت- برطرف رود چون بوزد باد بر درخت آيدبه گوش ناله ي ناي وصفير رود(رود و رود / جناس تام)
37)جناس ونوع آن را در بيت زير بيابيد
« اين باد و بروت و نخوت اندر بيني آن روز كه از عمل بيفتي بيني » (بيني و بيني / جناس تام )
38)در ابيات و عبارات زير كلمات« جناس» و نوع دقيق جناس ها را تعيين كنيد.
الف) ديده ي سير است مرا جان دلير است مرا زَهره ي شير است مرا ‘زهره ي تابنده شدم (سير و شير/ جناس ناقص اختلافي در اول َزهره و ‘زهره / ناقص حركتي)
ب - سر رشته ي جان به جام بگذار كاين رشته از او نظام دارد (جام و جان / جناس ناقص اختلافي در حرف آخر)
پ- خرامان بشد سوي آب روان چنان چون شده باز جويد روان (روان و روان – جناس تام)
ت - چو يار ناز نمايد شما نياز كنيد…. (ناز و نياز / جناس ناقص افزايشي در وسط)
ث - برادر كه در بند خويش است نه برادر و نه خويش است. (خويش و خويش / جناس تام )
ج - اي مِهر تو در دل ها وي مهر تو بر لب ها…. (ِمهر و مهر / جناس ناقص حركتي )
چ - در مجلس ما ماه رخ دوست تمام است…. ( ما و ماه / جناس ناقص افزايشي در آخر )
ح - نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي…. ( نال و ناي / جناس ناقص اختلافي در آخر ناي و ناي / جناس تام )
خ - بختم ار يار شود رختم از اين جا ببرم…. (بخت و رخت / جناس ناقص اختلافي در اول )
د – گل از خارم بر آوردي و خار از پاي و پاي از گِل…. ( گل و ِگل / جناس ناقص حركتي )
ذ - جان بي جمال جانان ميل جهان ندارد…. (جان و جهان / جناس ناقص افزايشي در وسط )
ر - به جاي مي سرخ كين آوريم كمان و كمند و كمين آوريم (كين و كمين / جناس ناقص افزايشي در وسط كمان و كمين / ناقص اختلافي در وسط)
ز- خرّم تن او كه چون روانش از تن برود سخن روان است ( روان و روان / جناس تام )
ژ- بشوي اي خردمند از آن دوست دست…. (دوست و دست / جناس ناقص افزايشي در وسط)
س- شرف مرد به جود است و كرامت به سجود هر كه اين هر دو ندارد عدمش به ز وجود (جود و سجود / ناقص افزايشي سجود و وجود / ناقص اختلافي)
ش- گر آمدم به كوي تو چندان غريب نيست چون من در آن ديار هزاران غريب هست (غريب و غريب / جناس تام )
ص)سرو چمان من چرا ميل چمن نمي كند همدم گل نمي شود ياد سمن نمي كند (چمان و چمن / ناقص افزايشي چمن و سمن / ناقص اختلافي)
ض- ياد ياران يار را ميمون بود خاصه كان ليلي و اين مجنون بود ( ياد و يار / جناس ناقص اختلافي در آخر )
ص 5
ط- آن كه گيسوي تو را رسم تطاول آموخت هم تواند كرمش داد من مسكين داد ( داد و داد ـــ جناس تام )
ظ)اگر پيل زوري وگر شير چنگ به نزديك من صلح بهتر كه جنگ (چنگ و جنگ ــ جناس ناقص اختلافي در اول )
ع-كيست آن كش سر پيوند تو در خاطر نيست يا نظر با تو ندارد مگرش ناظر نيست ( نظر و ناظر ـــ جناس ناقص افزايشي در وسط )
غ- دلارام در بر دلارام جوي لب از تشنگي خشك بر طرف جوي ( جوي و جوي ـــ جناس تامّ )
ف- پسر را نشاندند پيران ده كه مِهرت بر او نيست مَهرش بده ( مِهر و مَهر ـــ جناس ناقص حركتي )
ك- آهو كشي آهويي بزرگ است…. ( آهو و آهو ـــ جناس تامّ ) 39) براي هر يك از موارد زير مثال بزنيد.
الف) جناس تام (بهرام كه همه عمر گور مي گرفتي ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت و…)
ب) جناس ناقص حركتي (مَلِك را همين ملك پيرايه بس كه راضي نگردد به آزار كس و…)
پ)جناس ناقص اختلافي ( بدان گه كه خيزد خروش خروس زدرگاه برخاست آواي كوس ) 40) در مثال هاي زير چهار نوع جناس را مشخّص كنيد و يكي از آن ها را توضيح دهيد. الف) شكر كند چرخ فلك از مَلِك و ملك ومَلَك ب) هر تير كه در كيش است گر بر دل ريش آيد پ) سرو چمان من چرا ميل چمن نمي كند ت) نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي
(فلك و ملك ــ جناس ناقص اختلافي در اول ملك و ملك ــ جناس ناقص حركتي كيش و ريش ــ جناس ناقص اختلافي در اول چمان و چمن ــ جناس ناقص افزايشي در وسط نال و ناي ــ جناس ناقص اختلافي در آخر ناي و ناي ــ جناس تام : جناسي است كه دو واژه ي جناس در تلفّظ ونوشتار يكسان هستندولي از نظر معنا با هم تفاوت دارند.)
41)در بيت زير جناس ناقص اختلافي را پيدا كرده و بنويسيد كه اختلاف واژگان در كدام يك از حروف آن هاست.؟
» اين بوي روح پرور از آن خوي دلبر است وين آب زندگاني از آن جوي كوثر است« (بوي و خوي و جوي ـــ اختلاف در حرف اول آن ها )
42) كدام گزينه درباره ي جناس درست است.؟ (پاسخ درست : گزينه ي پ )
الف) تفاوت معنايي واژه هاي پايه جناس پديد مي آورد. ب)همانندي معنايي واژه هاي پايه جناس پديد مي آورد. پ)جناس در شعر نيز مي تواند بيايد. ت)دو كلمه ي هم جنس،گاه هيچ گونه تفاوتي در معنا ندارند
43) درباره ي جناس كدام گزينه درست است.؟ ( پاسخ درست : گزينه ي الف )
الف) ارزش جناس به موسيقي و آهنگي است كه در كلام مي آفريند. ب) جناس تداعي معاني به وجود مي آورد. پ) علّت سازي در جناس مبتني بر تشبيه است . ت) پايه هاي جناس در معنا يكسان ودر لفظ متفاوتند
44) در ابيات زير نوع دقيق جناس هاي مشخّص شده را بنويسيد.
الف) نه عجب كه قلب دشمن شكني به روز هيجا تو كه قلب دوستان را به مفارقت شكستي ( جناس تام )
ب)احتمالنيشكردن واجب است ازبهرنوش حمل بار بيستون برياد شيرين بار نيست(جناس ناقص اختلافي در حرف وسط )
پ) سخن تا كي ز تاج و تخت گويي نگويي سخته اما سخت گويي ( جناس ناقص افزايشي در آخر )
ص 6
45) در هر يك از ابيات زير چه نوع « جناسي » به كار رفته است.؟
الف- آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند نكته ها هست بسي محرم اسرار كجاست ( بشارت و اشارت ــ جناس ناقص اختلافي )
ب - اي مِهر تو در دل ها وي مهر تو بر لب ها وي شور تو در سر ها وي سر تو در جان ها ( مهر و مهر- سر و سر / هر دو جناس ناقص حركتي )
پ - صد هزاران گل شكفت و بانگ مرغي بر نخاست عند ليبان را چه پيش آمد هزاران را چه شد؟ (هزاران و هزاران ــ جناس تام )
ت- كاردلم به جان رسدكارد به استخوان رسد ناله كنم بگويدم دم مزن وبيان مكن ( كار و كارد ــ جناس ناقص افزايشي )
ث- مكن تاتواني دل خلق ريش اگر مي كني مي كَني بيخ خويش ( مي كني و مي كني ــ جناس ناقص حركتي )
ج - مي شكفتم زطرب زانكه چوگل برلب جوي بر سرم سايه ي آن سرو سهي بالا بود (سر و سرو ــ جناس ناقص افزايشي )
چ - هر تيركه دركيش است گر بر دل ريش آيد ما نيز يكي باشيم از جمله ي قربان ها (كيش و ريش ــ جناس ناقص اختلافي )
46) چه زماني دو واژه آرايه ي« اشتقاق » دارند.؟ (هر گاه دو واژه ، هم ريشه باشند و چند واج آن ها يكسان باشد )
47) در ابيات زير آرايه ي« اشتقاق» را نشان دهيد و صامت هاي مشترك آن ها را تعيين كنيد.
الف- من كه باشم در آن حرم كه صبا پرده دار حريم حرمت اوست ( حرم و حريم و حرمت ـــ ح ر م )
ب- گل خندان كه نخندد چه كند.؟ علم از مشك نبندد چه كند.؟ ( خندان و نخندد ــ خ ن د )
پ- اي دليل دل گم گشته خدا را مددي كه غريب ار نبرد ره به دلالت برود ( دليل و دلالت ــ د ل ل )
ت- اگر به شعر نكو افتخار شايد كرد به من عراق تفاخر كند تو خود داني ( افتخار و تفاخر ــ ف خ ر )
ث- گر خطا گفتيم اصلاحش تو كن مصلحي تو اي تو سلطان سخن ( اصلاح و مصلح ــ ص ل ح )
48) آرايه ي « جناس و اشتقاق » را در دو بيت زير با دليل مشخّص كنيد.
الف) اگر دست دهد كه آستين گيرم ور نه بروم بر آستانش ميرم ( آستين و آستان ــ جناس ناقص اختلافي / چون فقط در يك حرف متفاوتند.)
ب)گر تيغ بر كشد كه محبّان همي زنم اوّل كسي كه لاف محبّت زند منم ( محبّان و محبّت ــ اشتقاق / چون هم ريشه اند و صامت مشتركشان « ح ، ب » است.)
49) در ابيات زير كدام آرايه ي لفظي وجود دارد.؟
الف) شد پرده ام دريده تا پرده ها بسوزم از آتشي كه خيزد در پرده ي حجازي (آرايه تكرار – واژه ي پرده )
ب) اي چشمش الله الله خود خفته مي زدي ره اكنون نعوذ با لله چون پر خمار گشتي ( آرايه ي تكرار – واژه ي الله)
پ)گفتي زخاك بيشترند اهل عشق از خاك بيشتر نه كه از خاك كمتريم ( آرايه ي تكرار – واژه ها ي خاك و بيشتر )
ص 7
50)چرادوكلمه ي « روان و روان » درپايان مصراع هاي بيت زير،داراي «جناس تامّ هستند؟
« خرامان بشدسوي آب روان چنان چون شده باز جويد روان » (زيرا داراي دومعني متفاوت هستند.) 51) باتوجّه به بيت : « چشم آسايش كه دارد از سپهر تيزرو ساقيا جامي به من ده تا بياسايم دمي » كدام كلمات با هم
« اشتقاق » دارند؟ (آسايش و بياسايم )
52)آرايه ي « واج آرايي » را دربيت زير بيابيدوتعداد صامت هاي تكراري آن را تعيين كنيد.
« رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر ساعد ساقيّ سيمين ساق بود » (صامت س / 8 بارتكرارشد.)
53)در بيت : « لبخند تو خلاصه ي خوبي هاست لختي بخند خنده ي گل زيباست »
الف- كدام « صامت » بيش از بقيه تكرارشده است؟ ( صامت خ )
ب- نام آرايه ي ادبي حاصل از اين تكرار چيست؟ (واج آرايي يا نغمه ي حروف )
54)درشعرزير،دو واژه را بيابيد كه با هم « جناس » دارند.
“““ شمع جويي وآفتاب بلند روز بس روشن وتودرشب تار
چشم بگشابه گلستان وببين جلوه ي آب صاف درگل وخار ”””
(واژه هاي تار و خار )
55)چرامي گوييم درعبارت : “ برادركه دربندخويش است نه برادرنه خويش است.” آرايه ي «جناس تام» وجوددارد؟
(زيرا دو واژه ي «خويش و خويش » دراين عبارت داراي دو معناي متفاوت هستند.)
56)دركدام يك ازابيات زير،آرايه ي «تصدير»وجود دارد؟دليل خود را بنويسيد.
الف- آن مشتري خصال گرازماحكايتي پرسد جواب ده كه به جانند مشتري
ب- اين كه توداري قيامت است نه قامت وين نه تبسّم است كه معجز است وكرامت
(بيت الف تصدير دارد. / زيرا واژه اي كه درآغاز بيت آمده درپايان آن هم،عيناً تكرار شده است.)
57) در بيت : » طيرا ن مرغ ديدي تو ز پاي بند شهوت به در آي تا ببيني طيران آدميت « آرايه ي تصدير را بيابيد. ( واژه ي طيران )
58) در ابيات زير آرايه ي « مراعات نظير» را بيابيد و مشخّص كنيد كه تناسب واژه ها از چه جهت است.؟
الف- دردي است درد عشق كه هيچش طبيب نيست گر درد مند عشق بنالد غريب نيست ( درد و طبيب- دردمند و بنالد / تناسب از نوع همراهي )
ب- مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نو يادم از كشته ي خويش آيد هنگام درو ( مزرع سبز، داس، كشته ي خويش و درو ــ تناسب از جهت همراهي )
پ- بسي تير و دي ماه و ارديبهشت برآيد كه ما خاك باشيم و خشت (تير، دي و ارديبهشت ــ تناسب از جهت زماني خاك و خشت – تناسب جنسي )
ت- … چشم نرگس به شقايق نگران خواهد شد ( نرگس و شقايق ــ تناسب از جهت هم جنس بودن )
ث- هر كو نظري دارد با يار كمان ابرو بايد كه سپر باشد پيش همه پيكان ها ( كمان ، سپر و پيكان ــ تناسب از جهت همراهي )
ص 8
59)نام آرايه ي موجود در بيت زير را بنويسيد ودليل خود را بيان كنيد.
“““ شمع و گل و پروانه و بلبل همه جمعند اي دوست بيا رحم به تنهايي ما كن ”””
(آرايه ي مراعات نظير / زيرا معمولاً واژه هاي شمع،گل،پروانه و بلبل همراه هم هستند.)
60) در بيت زير آرايه « تلميح » را بيابيد و دانسته هاي مورد نظر را توضيح دهيد.
» پدرم روضه ي رضوان به دو گندم بفروخت من چرا ملك جهان را به جوي نفروشم« ( پدرم، روضه ي رضوان و گندم، تلميح دارند به سرگذشت حضرت آدم(ع) كه چون دستور خداوند را در پرهيز از خوردن گندم رعايت نكرد، از بهشت اخراج شد.) 61) در بيت : » جانم ملول گشت ز فرعون و ظلم او آن نور موسي عمرانم آرزوست « چه آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ ( آرايه ي تلميح)
62) در كدام بيت آرايه ي «تلميح» به كار رفته است .؟ به چه موضوعي اشاره دارد.؟
الف) برو اي گداي مسكين در خانه ي علي زن كه نگين پادشاهي دهد از كرم گدا را
ب) تواضع ز گردن فرازان نكوست گدا گر تواضع كند خوي اوست
( بيت الف،تلميح دارد به اين كه علي (ع) در حال نماز خواندن انگشتري گران بهاي خود را به فرد نيازمندي بخشيد.)
63)شاعردربيت زير به چه داستاني اشاره دارد؟
“““ گفت آن يار كزو گشت سردار بلند جرمش اين بودكه اسرار هويدا مي كرد ”””
(به داستان برداركردن منصور حلّاج ،يكي ازعرفاي برجسته به دست متعصّبان نادان)
64) « تضمين» را توضيح دهيد و در بيت زير آرايه ي «تضمين» را بيابيد و مورد تضمين شده را بنويسيد.
» خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي« ( تضمين: آوردن آيه،حديث، مصراع يا بيتي از شاعري ديگر را در اثناي كلام، تضمين مي گويند. ـــ در اين بيت حافظ مصراع دوم را از يك شعر معروف رودكي سمرقندي شاعر قرن چهارم تضمين كرده است.)
65) در ابيات زير مورد« تضمين »شده را مشخّص كنيد و بنويسيد كه مورد تضمين شده از كدام شاعر است.؟
» چه زنم چو ناي هر دم زنواي شوق او دم كه لسان غيب خوش تر بنوازد اين نوا را همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهي به پيام آشنايي بنوازد آشنا را «
(بيت دوم تضمين شده است - شهريار بيت دوم را كه شعر معروفي از حافظ شيرازي است در ضمن اشعار خود آورده است . )
66) در ابيات و عبارات زير واژه هاي « تضاد» را مشخص نماييد.
الف) دوستان و دشمنان را مي شناسم من، زندگي را دوست مي دارم من،مرگ را دشمن… ( تضادّ ميان واژه هاي دوستان و دشمنان – زندگي ومرگ- دوست و دشمن)
ب) تو نه مثل آفتابي كه حضور و غيبت افتد دگران روند و آيند و تو همچنان كه هستي ( تضاد ميان واژه هاي حضور وغيبت / روند وآيند )
پ) سخن ميان دو دشمن چنان گوي كه اگر دوست گردند شرم زده نباشي. ( تضاد ميان واژه هاي دشمن و دوست )
67)واژه هاي « متضاد » را دربيت مقابل مشخّص كنيد. “ گربادبه دوزخ بردازكوي توخاك آتش همه آب زندگاني گردد”
(واژه هاي آب و آتش ) ص 9
68)درعبارت زير،سعدي باآوردن بخشي از يك آيه عيناً دركلام خويش،ازآرايه ي . . . . . . بهره گرفته است.
“““ موسي (ع)قارون رانصيحت كردكه اَحسِن كَما اَحسَن اللّه‘ اِلَيك. ””” ( آرايه ي تضمين ) 69)در ابيات و عبارات زير آرايه « متنا قض نما ( پارادكس) » را بيابيد.
الف) از تهي سرشار جويبار لحظه ها جاري است… ( از تهي سرشار يك تناقض است.)
ب) اي آ تش افسرده ي افروختني اي گنج هدر گشته ي اندوختني ( افسرده ي افروختني و هدر گشته ي اندوختني ، دو تناقض بيت هستند.)
پ) رمِ آهوي تصويرم كه شتاب ساكني دارم… ( شتاب ساكن يك تناقض است.)
ت) ز كوي يار مي آيد نسيم باد نوروزي از اين باد ار مدد خواهي چراغ دل بر افروزي ( افروختن چراغ با باد در مصراع دوم يك تناقض آشكار است.)
70) با مقايسه ي دو نمونه ي زير با ذكر دليل توضيح دهيد كه در كدام يك آرايه ي تناقض(پارادوكس) وجود دارد.؟
الف) شادي ندارد آن كه ندارد به دل غمي آن را كه نيست عالم غم نيست عالمي
ب) دولت فقر خدايا به من ارزاني دار كاين كرامت سبب حشمت و تمكين من است
پ)بگويم تا بداند دشمن ودوست كه من مستي و مستوري ندانم
(بيت قسمت ب تناقض دارد - زيرا دولت به معني سعادتمندي و خوشبختي است و با فقر تناقض دارد.)
71) آرايه ي «تناقض» را دربيت زيربيابيدوعلّت اين تناقض را توضيح دهيد.
“““ هرگز وجود حاضرغايب شنيده اي من درميان جمع ودلم جاي ديگر است ”””
(تركيب حاضرغايب يك تناقض است. / زيرا حاضربودن ،ناقض غايب بودن است.)
72)ارتباط ميان واژه هاي مشخّص شده دربيت زير،كدام آرايه ي ادبي را به وجود آورده است؟
“““ هركونظري داردباياركمان ابرو بايدكه سپرباشدپيش همه پيكان ها ””” (آرايه ي مراعات نظير )
73) در آيه ي : » خداوند لباس هراس و گرسنگي را به آن ها چشانيد. « كدام آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ ( آرايه ي حس آميزي )
74) ) در هر يك از مصراع هاي زير آرايه ي «حس آميزي» را بيابيد.
الف) از اين شعر تر شيرين زشاهنشه عجب دارم… ( در تركيب «شعرترشيرين» شاعر سه نوع حسّ شنيدني با لامسه و چشايي را به هم آميخت.) ب) مثل اين است كه شب نمناك است. ( در تركيب شب نمناك شاعر حواس بينايي و لامسه را در هم آميخت.)
75)دربيت : “““ باصبابفرست ازرخت گلدسته اي بوكه بويي بشنويم ازخاك بستان شما””” آرايه ي « حس آميزي» را
مشخّص كنيد. (بويي بشنويم / حس آميزي دارد.)
76) در ابيات زير آرايه ي « ايهام» را بيابيد و معاني دو گانه ي آن ها را بنويسيد.
الف) چشمه ي خورشيد تويي سايه گه بيد منم چون كه زدي بر سر من پست و گدازنده شدم ( واژه ي زدي ايهام دارد : 1- كوبيدي 2- تابيدي )
ب) چون جام شفق موج زند خون به دل من با اين همه دور از تو مرا چهره ي زردي است (دور از تو ايهام است : 1- دور از تو باد 2- در اثر دوري از تو) ص 10
پ) خانه زندان است و تنهايي ضلال هر كه چون سعدي گلستانيش نيست (گلستان : 1- باغ و گلزار 2- نام كتاب سعدي )
ت) ميان گريه مي خندم كه چون شمع اندر اين مجلس زبان آتشينم هست وليكن در نمي گيرد (در نمي گيرد : 1- نمي سوزد 2- اثر نمي كند )
ث) چشم چپ خويشتن بر آورم تا روي نبيندت به جز راست ( راست : 1- چشم راست 2- درست و از روي حقيقت )
77) در بيت :» ماهم اين هفته برون شد و به چشمم سالي است حال هجران تو چه داني كه چه مشكل حالي است« كدام آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ الف) تناقض ب) موازنه پ) ايهام تناسب ت) تلميح (گزينه ي پ)
78) تفاوت اصلي « ايهام و ايهام تناسب » در چيست.؟ (در اين است كه در ايهام گاه هردو معني پذيرفتني است اما در ايهام تناسب تنها يك معني به كار مي آيد و معني دوم با واژه يا واژه هاي ديگر يك مراعات نظير مي سازد.)
79) در بيت زير كدام واژه داراي« ايهام تناسب » است.؟ در معني دوم با كدام واژه ها تناسب دارد.؟
» چون شبنم افتاده بدم پيش آفتاب مهرم به جان رسيد و به عيّوق بر شدم« (واژه ي مهر ايهام تناسب دارد 1- عشق و محبت 2- در معني دوم يعني خورشيد با واژه هاي«آفتاب و عيّوق»تناسب دارد.)
80) در كدام يك از آرايه هاي « ايهام يا ايهام تناسب » فقط يك معني پذيرفتني است.؟ ( ايهام تناسب)
81) در بيت:» ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر ز لذّت شرب مدام ما« كدام واژه «ايهام» دارد.؟(واژه ي مدام)
82) در بيت:» زهره سازي خوش نمي سازد مگر عودش بسوخت كس ندارد ذوق مستي مي گساران را چه شد« كدام واژه« ايهام تناسب » دارد.؟
( واژه ي عود ايهام تناسب دارد 1- از آلات موسيقي و نوعي ساز 2- چوب درختي به نام عود كه با سوختن تناسب دارد.)
83)با توجّه به بيت زير،به سؤالات داده شده ،پاسخ دهيد.
“““ ماهم اين هفته برون شد وبه چشمم سالي است حال هجران توچه داني كه چه مشكل حالي است ”””
الف- كدام كلمه داراي «ايهام تناسب » است؟ ( واژه ي ماه )
ب- اين كلمه دربيت بالا به چه معناست؟ ( استعاره ي مصرّحه از يارومعشوق شاعر )
پ- كلمه ي داراي ايهام تناسب،با كدام واژه ها تناسب برقراركرده است؟ (باواژه هاي هفته وسال )
84)دربيت زير،آرايه هاي« ايهام تناسب » را مشخّص كنيد وبنويسيد.
“““ همچو چنگم سرتسليم وارادت درپيش تو به هر ضرب كه خواهي بزن وبنوازم ”””
(ضرب : 1- نوع وگونه 2- يكي از آلات موسيقي كه با چنگ و نواختن تناسب دارد.)
85)دربيت زير،كلمه ي « رخ » داراي ايهام است؛ضمن بيان هر دو معني،مشخّص كنيد،واژه ي مذكور درمعني دوم با كدام واژه تناسب دارد؟ “““ ازاسب پياده شو برنطع زمين نِه رخ زير پي پيلش بين شهمات شده نعمان ”””
(1- چهره ورخسار 2- نام يكي از مهره هادربازي شطرنج درمعني دوم باواژه هاي اسب،پيل،شه و مات تناسب دارد.)
86) آرايه ي « اغراق و لف و نشر » را در شعر و عبارت زير مشخص كنيد.
الف) گر برگ گل سرخ كني پيرهنش را از نازكي آزار رساند بدنش را ( اغراق در لطافت بيش از حدّ بدن معشوق)
ب) دو كس دشمن ملك و دينند : پادشاه بي حلم و زاهد بي علم . ( آرايه ي لفّ و نشر مرتب )
ص 11
87) در ابيات زير آرايه ي « لفّ و نشر » را مشخّص كنيد و نوع آن را بنويسيد.
الف) معني آب زندگي و روضه ي ارم جز طرف جويبار و مي خوشگوار نيست ( آب زندگي لفّ1 … مي خوشگوار نشر1 … روضه ي ارم لفّ 2 … طرف جويبار نشر2 … نوع : مشوّش )
ب) به روز نبرد آن يل ارجمند به شمشير و خنجر به گرز و كمند بريد و دريد و شكست و ببست يلان را سر و سينه و پا و دست
(شمشير… لفّ1… بريد… نشر1… سر… نشر1 … / خنجر... لفّ 2 … دريد نشر2 … سينه نشر2… / گرز لفّ 3 … شكست نشر3 … پا نشر 3 … كمند لفّ 4 … ببست نشر 4 … دست نشر 4 … نوع : مرتّب )
پ) دل و كشورت جمع و معمور باد ز ملكت پراكندگي دور باد ( دل لفّ1 … جمع نشر1… / كشور لفّ2 … معمور نشر2… نوع: مرتّب)
ت) آن نه زلف است و بناگوش كه روز است و شب است وآن نه بالاي صنوبر كه درخت رطب است
( زلف لف1 … شب نشر1… / بناگوش لف 2 … روز نشر2 … نوع ك مشوش )
ث) اي نور چشم مستان در عين انتظارم چنگي حزين و جا مي بنواز يا بگردان (چنگي حزين لف1… بنواز نشر1… / جامي لف2… بگردان نشر2… نوع : مرتب )
ج) فرورفت وبررفت روزنبرد به ماهي نم خون و برماه گرد
(فرو رفت…لف1 … به ماهي نم خون…نشر1 بررفت…لف2…بر ماه گرد…نشر2 نوع : مرتب )
چ)به لطف خال وخط از عارفان ربودي دل لطيفه هاي عجب زير دام و دانه ي توست
( …خال…لف1…دانه…نشر1… / …خط…لف2…دام…نشر2… نوع : مشوش )
ح)ازعفو و خشم تو دو نمونه است،روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است ، شهد وسم
(عفو. . . لف1 خشم . . . لف 2 روز. . . نشر1 شب. . . نشر2 مهر. . . لف1 كين. . . لف2 شهد. . . نشر1 سم. . . نشر2
88)دربيت زير،چه نوع لف ونشري به كار رفته است؟
“““ درباغ شد از خدّ ورخ وزلف تو،بي آب گلبرگ طري،سرو سهي،سنبل سيراب ””” (لف ونشر مرتّب )
89) در بيت زير كدام آرايه ي ادبي به كار گرفته شده است.؟اين آرايه جزء آرايه هاي لفظي است يا معنوي.؟
» گر برگ گل سرخ كني پيرهنش را از نازكي آزار رساند بدنش را « ( آرايه ي اغراق دارد ــ جزء آرايه هاي معنوي)
90) در بيت : » دلم گرفته از اين روز ها دلم تنگ است ميان ما و رسيدن هزار فرسنگ است« كدام آرايه ي لطيف معنوي وجود دارد.؟ توضيح دهيد. ( آرايه ي اغراق ــ هزار فرسنگ فاصله بودن يك اغراق است كه عادتاً پذيرفتني نيست.)
91) آرايه ي «حسن تعليل» را تعريف كنيد و يك نمونه مثال ذكر كنيد
(آوردن علتي ادبي و ادّعايي است براي كاري به گونه اي كه قدرت قانع كردن مخاطب خود را داشته باشد. ــ مثال : پيش دهنت پسته ز تنگي زده است لاف زان است كه هر كس دهنش پاره كند )
كدام پاسخ درباره ي «حسن تعليل» درست نيست.؟
الف) آوردن دليلي است ادبي و ادعايي ب) علت سازي در آن مبتني بر تشبيه نيست. ( گزينه درست)
پ) براي زيبا شمردن و زشت نمودن چيزي است. ت) مبتني بر واقعيت علم و عقل نيست. ص 12
92) كدام گزينه درباره ي « حسن تعليل » درست است.؟
الف) علّتي كه شاعر ذكر مي كند به دليل علمي بودن پذيرفتني است. ب) علّتي كه شاعر مي آورد چون با تمثيل همراه است پذيرفتني است. پ) چون علل بر تشبيه استوار است پذيرفتني است.
ت) اساس حسن تعليل بر خيال انگيزي و تعقّل است. ( گزينه ي درست قسمت پ)
93) د ركدام گزينه درباره ي «حسن تعليل» درست نيست.؟
الف) حسن تعليل ريشه در تشبيه دارد. ب) مخاطب آن را بهتر از دلايل واقعي مي پذيرد.
پ) چون عقلاني نيست پذيرفتني هم نيست. (گزينه ي درست ) ت) اگر چه واقعي نيست؛ اما زيباست.
94) در عبارت :» از صوفي پرسيدند : هنگام غروب خورشيد چرا زرد روي است.؟ گفت : از بيم جدايي « آرايه ي «حسن تعليل» را بيابيد.
(علّتي كه صوفي براي زردي خورشيد به هنگام غروب ذكر مي كند،علّتي علمي و واقعي نيست. علّت زردي خورشيد را جدايي از ياران مي داند.)
95) در ابيات زير« حسن تعليل و تناقض » را بيابيد.
الف) آن همه پيرايه بسته جنّت فردوس بوكه قبولش كند بلال محمّد (ص) ( حسن تعليل ــ علّت زيبايي بهشت را در آن مي داند كه بلال آن را قبول كند.)
ب) فلك در خاك مي غلطيد از شرم سرافرازي اگر مي ديد معراج ز پا افتادن ما را ( تناقض ــ معراج ز پا افتادن )
96) در ابيات زير آرايه ي « اغراق و حسن تعليل » را مشخص كنيد.
الف) شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
ب) چو صبح صادق آمد راست گفتار جهان در زر گرفتش محتشم وار (حسن تعليل )
97) آرايه هاي «اغراق تلميح و لف ونشر » را در ابيات زير مشخص كنيد.
الف) فيض روح القدس ار باز مدد فرمايد ديگران هم بكنند آنچه مسيحا مي كرد ( تلميح)
ب) از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد و سم ( لف و نشر مرتب)
پ) چو يك ساله شد زان زمين كس نبود كه يارست با وي نبرد آزمود (اغراق)
98) در ابيات زير آرايه هاي« مراعات نظير، تلميح و حسن تعليل » را مشخص كنيد.
الف) چو سرو از راستي بر زد علم را نديد اندر جهان تاراج غم را ( حسن تعليل )
ب) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير )
پ) آتش ابراهيم را ني قلعه بود تا بر آورد از دل نمرود دود ( تلميح )
99) در كدام بيت « تضاد » و در كدام بيت « حسن تعليل » وجود دارد.
الف) باران همه بر جاي عرق مي چكد از ابر پيداست كه از روي لطيف تو حيا كرد ( حسن تعليل )
ب) شادي مجلسيان در قدم و مقدم توست جاي غم باد هر آن دل كه نخواهد شادت تضاد)
100) در ابيات زير آرايه هاي ( تلميح ، حس آميزي، اغراق و حسن تعليل ) را مشخص كنيد.
الف) بوي دهن تو از چمن مي شنوم رنگ تو ز لاله و سمن مي شنوم ( حس آميزي )
ب) چو صبح صادق آمد راست گفتار جهان در زر گرفتش محتشم وار ( حسن تعليل )
پ) جانم ملول گشت ز فرعون و ظلم او آن نور روي موسي عمرانم آرزوست ( تلميح )
ت) خروش آمد از باره ي هر دو مرد تو گفتي بدرّيد دشت نبرد ( اغراق )
101) در ابيات زير آرايه هاي ( تناقض، تضاد ، مراعات نظير و تضمين ) را مشخص كنيد.
الف) ليك اينم بس كه چه دشمن چه دوست گويند اين زن از خريداران اوست ( تضاد )
ب) چنين نقل دارم ز مردان راه فقيران منعم گدايان شاه ( تناقض )
پ) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند // تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير ) ت) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
102) در ابيات زير چهار آرايه ي ( ايهام ، تناقض ، تلميح و لف و نشر ) را تعيين كنيد.
الف) گوش ترحمي كو كز ما نظر نپوشد دست غريق يعني فرياد بي صداييم ( تناقض )
ب) گفت آن يار كزو گشت سر دار بلند جرمش اين بود كه اسرار هويدا مي كرد ( تلميح )
پ) خانه زندان است و تنهايي ضلا ل هر كه چون سعدي گلستانيش نيست ( ايهام )
ت) معني آب زندگي و روضه ي ارم جز طرف جويبار و مي خوشگوار چيست؟ ( لف و نشر مشوش )
103)در هر بيت، يك آرايه ي معنوي مشخص كنيد و نام آرايه ها ( مراعات نظير ، تلميح و …) را بنويسيد.
الف) هرگز كسي نديد بدينسان نشان برف گويي كه لقمه اي است زمين در دهان برف ( اغراق )
ب) بريد ودريد و شكست و ببست يلان را سر و سينه و پا و دست ( لف و نشر مرتب )
پ) چشم چپ خويشتن بر آر م تا روي نبيندت به جز راست ( ايهام )
ت) پدرم روضه ي رضوان به دو گندم بفروخت من چرا ملك جهان را به جوي نفروشم ( تلميح )
ث ) نجواي نمناك علف ها را مي شنوم. ( حس آميزي )
104)در هر يك از ابيات زير كدام آرايه ي معنوي رعايت شده است.؟
الف) هرگز وجود حاضر غايب شنيده اي من در ميان جمع و دلم جاي ديگر است ( تناقض )
ب) از اين شعر تر شيرين شاهنشه عجب دارم كه سر تا پاي حافظ را چرا در زر نمي گيرد ( حس آميزي )
پ) ز خاك من اگر گندم بر آيد از آن گر نان پزي مستي فزايد ( مراعات نظير )
105)در اشعار زير آرايه هاي ( ايهام ، لف و نشر، تلميح ، تضاد و حسن تعليل ) را بيابيد و دليل هر يك را بيان كنيد.
الف) دانش و خواسته است نرگس و گل كه به يك جاي به هم نشكفند ( لف و نشر ــ دانش …لف1 نرگس …نشر1 ….خواسته…لف2 … گل…نشر2 … / نوع: مرتب )
106) ت) چون جامه ها به وقت مصيبت سيه كنند من موي از مصيبت پيري كنم سياه ( حسن تعليل- براي سياهي موي خود علّتي ادبي آورده است.)
الف) هر چه آن قبيح تر بكند يار دوست روي داند كه چشم دوست نبيند قباحتش ( اشتقاق )
ب) بوي دهن تو از چمن مي شنوم رنگ تو ز لاله و سمن مي شنوم ( حس آميزي )
پ) گر هزار است بلبل اين باغ همه را نغمه و ترانه يكي است ( ايهام تناسب )
ت) زبانم عقده اي دارد چو موسي من ز فرعونان ز رشك آن كه فرعوني خبر يابد ز برهانم ( تلميح )
ث) اي سخت جفاي سست پيوند رفتي و چنين برفت تقدير ( تضاد )
ج) مرا شكيب نمي باشد اي مسلمانان ز روي خوب لكم دينكم ولي دين ( تضمين )
چ) زان روي كه رحمت خدايي بر خلق خداي رحمت آري ( حسن تعليل )
108)دربيت هاي زير آرايه هاي ( تلميح ،حس آميزي، ايهام ، اغراق و حسن تعليل ) را بيابيد و هر يك را توضيح دهيد.
ت) بوي بهبود ز اوضاع جهان مي شنوم شادي آورد گل و باد صبا شاد آمد ( حس آميزي- شنيدن بو تركيب دو حس شنوايي و بويايي است.)
ث) هر جا روي حكايت شيرين و خسرو است يك تن سخن ز درد دل كوهكن نگفت ( تلميح – اشاره به داستان عشق خسرو و فرهاد كوهكن به شيرين )
109) ) در بيت هاي زير آرايه هاي ( ايهام ، اغراق ، تلميح ،تناقض ،حسن تعليل و لف و نشر ) را بيابيد و هر يك را توضيح
دهيد.
الف) مثال عشق پيدايي و پنهاني نديدم همچو تو پيدا و پنهان تناقض ــ پيدايي ناقض وجود پنهاني است و پيدا ناقض وجود پنهان است. )
110) در ابيات و عبارات زير آرايه هاي (تضاد ، واج آرايي، حس آميزي وحسن تعليل ) را همراه با لغات مربوط مشخص نماييد.
الف) با من بيا به خيابان تا بشنوي بوي زمستاني كه در باغ رخنه كرده. ( حس آميزي )
ب) خيال خال تو با خود به خاك خواهم برد كه تا ز خال تو خاكم شود عبير آميز ( واج آرايي ــ صامت خ / مصوت بلند آ )
پ) خميده پشت از آن گشتند پيران جهان ديده كه اندر خاك مي جويند ايّام جواني را ( حسن تعليل )
ت) اين كه گاهي مي زدم بر آب و آتش خويش را روشني در كار مردم بود مقصودم چو شمع ( تضاد )
111) ) در ابيات زير آرايه هاي ( حسن تعليل ، تناقض ،مراعات نظير ، لف و نشر، اغراق و ايهام ) را بيابيد.
الف) دست مجنون و دامن ليلي روي محمود و خاك پاي اياز ( مراعات نظير )
ب) زان سوي بحر آتش گر خوانيم به لطف رفتن به روي آتشم از آب خوش تر است ( تناقض )
پ) از عفو وخشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد و سم ( لف و نشر )
ت) زين آتش نهفته كه در سينه ي من است خورشيد شعله اي است كه در آسمان گرفت (حسن تعليل )
ث) خورشيد اگر تو روي نپوشي فرو رود گويد دو آفتاب نباشد به كشوري ( اغراق )
ج) ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر ز لذّت شرب مدام ما ( ايهام )
112) در ابيات زير آرايه هاي ( اشتقاق ، تلميح، تضاد ،حس آميزي،حسن تعليل و اغراق) را مشخص كنيد.
الف) در آفاق گشاده است وليكن بسته است از سر زلف تو در پاي دل ما زنجير ( تضاد )
ب) طاقت رفتنم نمي ماند چون نگه مي كنم به رفتارش ( اشتقاق )
پ) گر برگ گل سرخ كني پير هنش را از نازكي آزار رساند بدنش را ( اغراق )
ت) بوي بهبود ز اوضاع جهان مي شنوم شادي آورد گل و باد صبا شاد آمد ( حس آميزي )
ث) تا نه تاريك بود سايه ي انبوه درخت زير هر برگ چراغي بنهد از گلنار ( حسن تعليل )
ج) صديق و مصطفي به حريفي درون غار بر غار عنكبوت تنيدن گرفت باز ( تلميح )
113) ) در بيت هاي زير آرايه هاي ( مراعات نظير ، تضمين ، تناقض ، ايهام ، ايهام تناسب و لف و نشر ) را پيدا كنيد.
الف) دولت فقر خدايا به من ارزاني دار كاين كرامت سبب حشمت و تمكين من است ( تناقض )
ب) همچنان داغ جدايي جگرم مي سوزد مگرم دست چو مرهم بنهي بر دل ريش ( مراعات نظير )
پ) از اسب پياده شو بر نطع زمين نه رخ زير پي پيلش بين شهمات شده نعمان ( ايهام تناسب )
ت) فرو رفت و بر رفت روز نبرد به ماهي نم خون و بر ماه گرد ( لف و نشر )
ث) هر سو دو صد ببريد سر در بحر خون زان كر و فر //رقصان و خندان چون شكر ز انا اليه راجعون ( تضمين )
ج) چشمه ي خورشيد تويي سايه گه بيد منم چون كه زدي بر سر من پست و گدازنده شدم ( ايهام )
114) در بيت هاي زير آرايه هاي ( اشتقاق ، تكرار ، مراعات نظير، تضمين، تضاد و تناقض ) را پيدا كنيد.
الف) گر برود جان ما در طلب وصل دوست حيف نباشد كه دوست دوست تر از جان ماست ( تكرار )
ب) يكي گرديم در گفتار و در كردار و در رفتار زبان و دست و پا يك كرده خدمتكار هم باشيم ( مراعات نظير )
پ) گر تيغ بر كشد كه محبّان همي زنم اوّل كسي كه لاف محبّت زند منم ( اشتقاق )
ت) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
ث) از خلاف آمد عادت بطلب كام كه من كسب جمعيّت از آن زلف پريشان كردم ( تناقض )
ج) اگر دشنام فرمايي و گر نفرين دعا گويم جواب تلخ مي زيبد لب لعل شكر خا را ( تضاد )
115) در بيت هاي زير آرايه هاي ( حس آميزي ، تلميح ، ايهام تناسب ، لف و نشر ، اغراق و حسن تعليل)را پيدا كنيد.
الف) گر هزار است بلبل اين باغ همه را نغمه و ترانه يكي است ( ايهام تناسب )
ب) دلم گرفته از اين روز ها دلم تنگ است ميان ما و رسيدن هزار فرسنگ است ( اغراق )
پ) ذره را تا نبود همّت عالي حافظ طالب چشمه ي خورشيد درخشان نشود ( حسن تعليل )
ت) دل و كشورت جمع و معمور باد ز ملكت پراكندگي دور باد ( لف و نشر )
ث) از صداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوار بماند ( حس آميزي ) ج) شاه تركان سخن مدّعيان مي شنود شرمي از مظلمه ي خون سياووشش باد ( تلميح )
116) ) در بيت زير آرايه هاي ( تلميح ، حس آميزي ، ايهام تناسب ، لف و نشر ، اغراق و حسن تعليل ) را پيدا كنيد.
الف) گر شاهدان نه دنيي و دين مي برند پس زاهدان براي چه خلوت گزيده اند ( ايهام تناسب )
ب) شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
پ) يعقوب وار وا آسفا ها همي زنم ديدار خوب يوسف كنعانم آرزوست ( تلميح )
ت) روي خوبت آيتي از لطف بر ما كشف كرد // زان زمان جز لطف و خوبي نيست در تفسير ما (حسن تعليل
ث) از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد وسم ( لف و نشر )
ج) به ترانه هاي شيرين به بهانه هاي رنگين بكشيد سوي خانه مه خوب خوش لقا را ( حس آميزي )
117) در بيت هاي زير آرايه هاي ( تناقض ، تضاد ، اشتقاق، تكرار ، مراعات نظير و تضمين ) را پيدا كنيد.
الف) ليك اينم بس كه چه دشمن چه دوست گويند اين زن از خريداران اوست ( تضاد )
ب) اگر تو فارغي از حال دوستان يارا فراغت از تو ميسّر نمي شود ما را ( اشتقاق
پ) چنين نقل دارم ز مردان راه فقيران منعم گدايان شاه ( تناقض )
ت) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير )
ث) هم نظري هم خبري هم قمران را قمري هم شكر اندر شكر اندر شكر اندر شكري ( تكرار )
ج) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
118) در عبارات زير آرايه هاي ( حس آميزي ، تناقض، مراعات نظير، تلميح، تضاد و تضمين ) را بيابيد.
119) در عبارات زير آرايه هاي ( تضاد ، حسن تعليل، لف و نشر، حس آميزي ، اغراق و تضمين ) را بيابيد.
الف) گداي نيك انجام به از پادشاه بد فرجام . ( تضاد )
ب) موسي (ع) قارون را نصيحت كرد كه » احسن كما احسن ا…اليك . « ( تضمين )
پ) دو كس دشمن ملك و دينند : پادشاه بي حلم و زاهد بي علم. ( لف و نشر )
ت) با من بيا به خيابان تا بشنوي بوي زمستاني كه در باغ رخنه كرده. ( حس آميزي )
ث ) از صوفي پرسيدند : » هنگام غروب خورشيد چرا زرد روي است.؟ گفت: از بيم جدايي. ( حسن تعليل )
ج) آن فرو مايه هزار من سنگ بر مي دارد و طاقت يك حرف نمي آرد. ( اغراق )
الف) كيست حافظ تا باده ننوشد باده بي آواز رود عاشق مسكين چرا چندين تحمّل بايد ش ( ايهام )
ب)زين آتش نهفته كه در سينه ي من است خورشيد شعله اي است كه در آسمان گرفت ( حسن تعليل )
پ) خورشيد اگر تو روي نپوشي فرو رود گويد دو آفتاب نباشد به كشوري ( اغراق )
ت) گشتند نا اميد همه جانور ز جان با جان كوهساران چو پيوست جان برف ( تكرار )
ث) گر چه سپيد كرد همه خان و مان ما يا رب سياه باد همه خان و مان برف ( تضاد )
ج) گوش ترحّمي كو كز ما نظر نپوشد دست غريق يعني فرياد بي صداييم ( تناقض )
چ) چشم حافظ زير بام قصر آن حوري سرشت شيوه ي » جنات تجري تحت الانهار« داشت ( تضمين )
ح) حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج فكر معقول بفرما گل بي خار كجاست ( مراعات نظير )
الف) هر كو نظري دارد با يار كمان ابرو بايد كه سپر باشد پيش همه پيكان ها ( مراعات نظير )
ب) زهره سازي خوش نمي سازد مگر عودش بسوخت كس ندارد ذوق مستي ميگساران را چه شد(ايهام تناسب )
پ) آن نه زلف است و بناگوش كه روز است و شب است و آن نه بالاي صنوبر كه درخت رطب است (لف و نشر
الف) نه پادشاه منادي زده است مي نخوريد بيا كه چشم و لبان تو مست و ميگون است ( لف و نشر )
ب) بفرمود تا جوشن و خود اوي همان تركش و نيزه ي جنگجوي ( مراعات نظير )
پ) گلوي مرغ سحر را بريده اند درين شطّ شفق آواز سرخ او باقي است ( حس آميزي )
ت) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( تناقض
ث) به راستي كه نه همبازي تو بودم من تو شوخ ديده مگس بين كه مي كند بازي ( ايهام )
ج) دانش و خواسته است نرگس و گل كه به يك جاي به هم نشكفند ( لف و نشر )
چ) دل گرم و آه سرد و غم افزون و صبر كم رخ زرد و اشك سرخ و لبان خشك و چشم تر ( تضاد )
120)كدام يك از ابيات زير،داراي « اغراق » است؟
الف- شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب
ب- الا اي يوسف مصري مشو از سلطنت مغرور پدر را بازپرس آخر كجا شد مهر فرزندي
(بيت قسمت الف ، آرايه ي اغراق دارد. )
121)درباره ي آرايه ي « حسن تعليل » در بيت زير،توضيح دهيد.
“““ رسم بدعهدي ايّام چو ديد ابربهار گريه اش برسمن وسنبل ونسرين آمد ”””
( شاعرمي گويد : وقتي كه ابر بهاري،بي وفايي روزگار وزمانه را ديد؛ شروع به باريدن بر گل ها كرده است كه اين علّت حقيقي ريزش باران از ابر نيست و علتي ادبي وزيبا است.)
122)جمله ي مقابل را با كلمه ي مناسب كامل كنيد. “““ علّت سازي درحسن تعليل مبتني بر. . . . . است.””” (برپايه ي تشبيه)
123)در ابيات زير آرايه هاي « اغراق،ايهام،لف ونشر،حس آميزي و حسن تعليل » را مشخّص كنيد.
الف- دلم خانه ي مهر يار است وبس ازآن مي نگنجد در آن كين كس (حسن تعليل )
ب- يارمن باش كه زيب فلك وزينت دهر از مه روي تو واشك چو پروين من است ( لف ونشر )
پ- صائب ، مددخلق نموديم به همّت در ظاهر اگر مالك دينار نگشتيم ( ايهام )
ت- شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
ث- به ترانه هاي شيرين،به بهانه هاي رنگين بكشيد سوي خانه مه خوب خوش لقا را (حس آميزي )
124)درهريك ازابيات زير،آرايه هاي «تلميح،تصدير،تضمين،اشتقاق،تضادومراعات نظير»رابيابيد ودليل هر كدام را ذكر كنيد.
الف- خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي
ب- هرچه جز بار غمت بر دل مسكين من است برود از دل من،وز دل من آن نرود
پ- چوگل گرخرده اي داري،خداراصرف عشرت كن كه قارون را غلط ها داد سوداي زراندوزي
ت- سرنيزه و نام من مرگ توست سرت را ببايد زتن دست شست
ث- چه نماز باشدآن راكه تودرخيال باشي تو صنم نمي گذاري كه مرا نماز باشد
ج)سايه ي معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد؟ مابدو محتاج بوديم اوبه ما مشتاق بود
(الف- درمصراع دوم «بوي جوي موليان آيد« يك مصراع ازشعرمعروف رودكي است پس « آرايه ي تضمين» است.
ب- واژه هاي « برود و نرود » تضاد هستند. پ- تلميح دارد به ماجراي قارون،يكي ازثروتمندان عصرحضرت موسي (ع) كه دعوت اورابه سوي خدانپذيرفت ومغرورثروت بي كران خودشد. ت- واژه هاي «سر،تن ودست» با هم مراعات نظير دارند وتناسبشان از اين نظراست كه اجزاي يك كل، هستند. ث- تصديردارد؛زيرا كلمه اي كه دراول مصراع آمده درپايان بيت نيز تكرارشد. ج- كلمه هاي « عاشق و معشوق » با هم اشتقاق دارندوسه واج ع، ش، ق مشترك هستند.)
125)درابيات زير،آرايه هاي « تصدير،حس آميزي،اشتقاق،اغراق و حسن تعليل » را بيابيد.
الف- شودكوه آهن چو درياي آب اگربشنودنام افراسياب ( اغراق )
ب- گل،آن جهاني است نگنجددراين جهان درعالم خيال چه گنجد،خيال گل ( تصدير )
پ- رسم بدعهدي ايام چوديد ابربهار گريه اش برسمن وسنبل ونسرين آمد ( حسن تعليل )
ت- من كه باشم درآن حرم كه صبا پرده دار حريم حرمت اوست ( اشتقاق )
ث- ازصداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوار بماند ( حس آميزي )
126)تكرار كدام “ صامت ومصوّت ” درعبارت زير سبب پيدايش “واج آرايي” شده است؟
“““““ بهار،ترنّم جمله هاي جاري جشن طبيعت است.””””” (تكرار صامت ج يا ر و مصوّت ـِــ )
127)ميان كدام واژه ها دربيت زير، “ جناس ” به كار رفته است؟نوع هرجناس رابنويسيد.
گو شمع نياريد در اين جمع كه امشب در مجلس ما، ماه رخ دوست تمام است ”””””
(شمع ، جمع / جناس ناقص اختلافي در اوّل ما، ماه / جناس ناقص افزايشي در آخر )
(در بيت ب / زيرا “ ناي اوّل ” به معني ساز ني است و“ ناي دوّم “ نام زنداني است كه مسعودسعدسلمان درآن زنداني بود.اين دو واژه از نظر تلفّظ ونوشتار،يكسان ولي در معنا متفاوت هستند.)
129)باتوجّه به بيت: “ صبا،خاك وجود ما بدان عالي جناب انداز بودكان شاه خوبان رانظربرمنظراندازيم ”
الف- كدام واژه ها با هم آرايه ي “ اشتقاق” دارند؟ (نظر - منظر )
ب- صامت هاي مشترك آن ها را بنويسيد. ( ن ،ظ،ر)
130)دربيت زير،شاعر“ با اشاره به داستان مبارزه ي حضرت موسي (ع) با فرعون ” ازچه آرايه اي بهره گرفته است؟
“““““ جانم ملول گشت زفرعون وظلم او // آن نور روي موسي عمرانم آرزوست ””””” ( آرايه ي تلميح )
131)دركدام يك ازابيات زير، آرايه ي“ تصدير” ديده مي شود؟
( عقيق،زر،ياقوت / با هم مراعات نظيردارند؛تناسب آن ها ازنظرنوع وجنس است. ــــ آب و طين / باهم مراعات نظير دارند تناسبشان از نظر نوع است. )
133)درعبارت زير،چه آرايه اي وجود دارد؟دليل خود را بنويسيد.
“““““ خبر تلخي بود. ””””” (آرايه ي حس آميزي / زيرا دو حسّ “شنوايي” و“چشايي” رابا يكديگر آميخته است. )
134)درعبارت زير،چه نوع “لفّ ونشري” به كاررفته است؟ “ نشرها” را مشخّص كنيد.
“دوكس دشمن ملك ودين اند:پادشاه بي حلم وزاهدبي علم.”(لفّ ونشرمرتّب/نشرها:پادشاه بي حلم وزاهدبي علم)
135)باتوجّه به بيت زير،به سؤالات داده شده ،پاسخ دهيد.
“““““ چون شبنم افتاده بودم پيش آفتاب مهرم به جان رسيد و به عيّوق برشدم ”””””
الف- كدام كلمه داراي “ ايهام تناسب ” است؟ (مهر)
ب- اين كلمه،در بيت بالا به چه معناست؟ (عشق /دوستي/محبّت )
پ- كلمه ي داراي“ ايهام تناسب ”با كدام واژه ها،“ تناسب ” برقرار كرده است؟ (با واژه هاي آفتاب و عيّوق )
136)درابيات زير،هريك ازآرايه هاي “ اغراق ،تضادّ ،تضمين ،تناقض و حسن تعليل ” را بيابيد.
الف- زكوي يار مي آيد نسيم باد نوروزي از اين باد ارمدد خواهي ،چراغ دل برافروزي ( تناقض )
ب- ذرّه را تا نبود همّت عالي طالب چشمه ي خورشيد درخشان نشود ( حسن تعليل )
پ- بيابني آمدش ناگاه پيش زتابيدن مهر پهناش بيش ( اغراق )
ت- گفتي به غمم بنشين ياازسرجان برخيز فرمان برمت جانا،بنشينم وبرخيزم ( تضادّ )
ث- خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
137) دربيت زير“ سجع ها” را بيابيد ونوع آن ها را بنويسيد.
“““““ باز آ وبر چشمم نشين ،اي دلستان نازنين كاشوب و فرياد از زمين بر آسمانم مي رود ”””””
(واژه هاي “ نشين و زمين ” باهم سجع متوازي هستند وواژه هاي “ نازنين با زمين” يا “ نازنين ونشين” سجع مطرّف هستند.)
138)دربيت “ رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار // دستم اندر ساعد ساقيّ سيمين ساق بود ”
الف- كدام “ صامت ” بيش از بقيه ،تكرارشده است؟ ( صامت س )
ب- نام آرايه ي ادبي حاصل از اين تكرار، چيست؟ ( واج آرايي يا نغمه ي حروف )
139)درعبارات زير “ سجع ها ” را بيابيد ونوع آن ها را بنويسيد.
الف- هنر چشمه ي زاينده است ودولت پاينده . (زاينده و پاينده / سجع متوازي )
ب- ملك بي دين باطل است ودين بي ملك ،ضايع. ( باطل و ضايع / سجع متوازن )
140)دركدام يك ازبيت هاي زير،“ ترصيع” ودركدام يك “موازنه” وجود دارد؟در هرمورد دليل خود را بنويسيد.
الف- جبريل مقيم آستانت افلاك حريم بارگاهت
ب- برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال
(بيت الف موازنه داردزيرا سجع متوازن درآن به كار رفته است. / بيت ب ترصيع داردزيراهمه ي سجع هاي آن متوازي است.)
141)ميان كدام واژه ها دربيت هاي زير، “ جناس ” به كار رفته است؟نوع هرجناس را بيان كنيد.
الف- صاف هاي جمله عالم خورده گير همچو درد دَرد دين جستيم،نيست (درد و دَرد / ناقص حركتي)
ب- زاهد وعجب و نماز و من و مستي ونياز تا تو را خود زميان با كه عنايت باشد (نماز و نياز / ناقص اختلافي دراوّل)
142)“ جناس تامّ ” به كار رفته در بيت زير را، مشخّص كرده ودليل خود را بنويسيد.
“““““ نه عجب كه قلب دشمن شكني به روز هيجا تو كه قلب دوستان را به مفارقت شكستي ”””””
( واژه هاي قلب و قلب / زيرا درمصراع اوّل به معني “مركز سپاه ولشكر” ودرمصراع دوّم به معني “ دل ” )
143)ارتباط ميان واژه هاي مشخّص شده دربيت زير،كدام آرايه ي ادبي را به وجود آورده است؟
“ ارغوان جام عقيقي به سمن خواهدداد //چشم نرگس به شقايق نگران خواهدشد” (آرايه ي مراعات نظير )
144) درابيات زير،آرايه هاي “ تناقض وتضادّ ” را با ذكر واژه هاي “ متناقض ” و “ متضادّ ” نشان دهيد.
الف- هرگزوجودحاضرغايب شنيده اي من در ميان جمع ودلم جاي ديگراست
ب- تونه مثل آفتابي كه حضوروغيبت افتد دگران روندوآيندوتوهم چنان كه هستي
(دربيت الف تركيب “ حاضر غايب ” يك تناقض است ودر بيت ب“ حضور وغايب ” و“ روند و آيند” باهم تضاد دارند.)
145)آوردن آيه،حديث،مصراع يا بيتي از شاعري ديگر،در اثناي كلام” تعريف كدام آرايه ي ادبي است؟درشعرزير،اين آرايه را مشخّص كنيد.//چه زنم چو ناي هر دم زنواي شوق او دم //كه لسان غيب خوش تر بنوازد اين نوا را
همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهي به پيام آشنايي بنوازد آشنا را ”””””
(آرايه ي تضمين / بيت دوم ، تضميني از شعر حافظ شيرازي است. )
146)دربيت زير،كدام كلمه داراي “ ايهام ” است؟معاني مختلف آن را بنويسيد.
“ ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر زلذّت شرب مدام ما ”””””
(واژه ي “ مدام ” ايهام است. / 1- پيوسته وهميشه 2- شراب )
147)آرايه ي “ اغراق ” به كار رفته دربيت زير را توضيح دهيد.
دلم گرفته از اين روزها،دلم تنگ است //ميان ما و رسيدن ، هزار فرسنگ است ”””””
(درمصراع دوّم، “ هزارفرسنگ فاصله بودن ميان عاشق ومعشوق ” اغراق است چراكه عقلاً اين ادّعاي شاعرپذيرفتني نيست.)
148)دركدام يك ازبيت هاي زير،آرايه ي “حسن تعليل” ديده مي شود؟دليل خودرابنويسيد
الف- ماه خورشيد نمايش ز پس پرده ي زلف آفتابي است كه در پيش سحابي دارد
ب- به صدق كوش كه خورشيدزايدازنفَست كه ازدروغ سيه روي گشت صبحِ نخست
(بيت ب حسن تعليل دارد. / زيراطلوع صبح كاذب (نخست) وغروب زودهنگام آن يك پديده ي طبيعي است كه علّت واقعي آن به جغرافيامربوط است.امّااين كه شاعر بي دوامي و روسياهي آن را نتيجه ي دروغگويي او مي شمارد ، ادّعا است.)
149)درابيات زير، آرايه هاي “ اشتقاق ،تصدي ،تلميح ،حس آميزي و لفّ ونشر ” را بيابيد.
الف- ما قصّه ي سكندر ودارا نخوانده ايم از ما به جز حكايت ومهر و وفا مپرس ( تلميح )
ب- اي نورچشم مستان،درعين انتظارم چنگي حزين وجامي بنواز يا بگردان ( لفّ ونشر )
پ- دلا زرنج حسودان مرنج و واثق باش كه بد به خاطر اميدوار ما نرسد ( اشتقاق )
ت- از صداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوّار بمان ( حس آميزي )
ث- آدمي در عالم خاكي نمي آيد به دست عالمي ديگر ببايد ساخت وز نو آدمي ( تصدير )
نمونه سؤالات آزمون هاي نهايي درس آرايه هاي ادبي سوم انساني باپاسخنامه
1)عوامل پديد آورنده ي موسيقي معنوي سخن را چه مي نامند.؟ (آرايه هاي معنوي)
2)واج آرايي را در بيت زير بيابيد و نوع صامت و مصوّت تكراري آن را معيّن كنيد.
“خيال خال تو با خود به خاك خواهم برد كه تا ز خال تو خاكم شود عبير آميز ” (صامت خ - مصوّت آ )
3)واج آرايي را در بيت زير بيابيد وشماره ي صامت تكراري را تعيين كنيد.
“ به زابل نشسته است و گشته است مست نگيرد كس از مست چيزي به دست ” (صامت س و ت هر كدام هفت بار )
4)واج آرايي را در مصراع“ شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني” مشخص كنيد. (صامت ش 5 بار و مصوّت كوتاه ــِ 4 بار)
5)در ابيات زير واج آرايي را بيابيد و شماره ي صامت و مصّوت تكراري را تعيين كنيد.
الف- شبي چون شبه روي شسته به قير نه بهرام پيدا نه كيوان نه تير (صامت ش و ي هركدام 3بار- صامت ر 4 بار - مصّوت بلند آ 3 بار )
ب- نرگس مست نوازشگر مردم دارش خون عاشق به قدح گر بخورد نوشش باد (صامت ش 5 بار – مصوّت كوتاه ــِ 4 بار )
6)چه عواملي باعث موسيقي لفظي و معنوي در مصراع “ شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني ” شده است.؟ (در اين مصراع تناسب معنايي ميان واژه هاي“ شب، شاهد، شراب ، شمع وشيريني ” باعث موسيقي معنوي و واج آرايي صامت ش و مصّوت كوتاه ــِـ باعث موسيقي لفظي شده است.)
7)موسيقي بر خاسته از واج آرايي صامت ها محسوس تر است يا مصّوت ها.؟ (صامت ها )
8)قدما تكرار مصّوت كوتاه ــِـ را چه مي ناميدند.؟ (تتابع اضافات)
9)در بيت زير چه واجي عامل ايجاد موسيقي دروني شعر شده است.؟آن را مشخّص كنيد و نام آرايه اي كه در اثر وجود اين واج حاصل شده است بنويسيد. “ خواب نوشين بامداد رحيل باز دارد پياده را ز سبيل” (تكرارمصوّت كوتاه ـِـ/ واج آرايي)
10)تكرار كدام صامت يا مصّوت در بيت زير باعث به وجود آمدن واج آرايي شده است.؟
“رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر ساعد ساقي سيمين ساق بود” (تكرار صامت س 8 بار )
11) در عبارت هاي زير واژه هاي “سجع” و نوع دقيق آن ها را تعيين كنيد.
الف - آن كه از جمال عقل محجوب است خود به نزد اهل بصيرت معذور است. (محجوب و معذور ــ سجع متوازن)
ب – مراد از نزول قرآن تحصيل سيرت خوب است نه ترتيل سورت مكتوب. (تحصيل و ترتيل ــ سيرت و سورت ــ سجع متوازي خوب و مكتوب ــ سجع مطرّف)
پ - همه كس را عقل خود به كمال نمايد و فرزند خود به جمال. (كمال و جمال- سجع متوازي)
ت - ما به او محتاج بوديم و او به ما مشتاق بود… (محتاج و مشتاق – سجع متوازن)
ث - متكلّم را تا كسي عيب نگيرد سخنش صلاح نپذيرد. (نگيرد و نپذيرد – سجع مطرّف)
ج - تني چند متّفق سياحت بودند و شريك رنج و راحت. (سياحت و راحت – سجع مطرف)
ص 1
چ - طالب علم عزيز است و طالب مال ذليل است.(عزيز و ذليل – سجع متوازن )
ح - هر كه را زر در ترازوست زور در بازوست.(ترازوست و بازوست – سجع مطرّف)
خ - شما را باغ بايد و ما را چون لاله داغ. (باغ و داغ – سجع متوازي)
د - ملك بي دين باطل است و دين بي ملك ضايع.(باطل و ضايع – سجع متوازن)
ذ- الحمدا.. شهر تبريز است و حسن و جمال خيز.(تبريز و جمال خيز – سجع مطرّف)
ر- محبّت را غايت نيست از بهر آن كه محبوب را نهايت نيست.(غايت و نهايت – سجع مطرّف)
ز- بر هر كه مي گذرم ضربت من خورده است و در هر كه مي نگرم از شربت من مرده. (ضربت و شربت-خورده و مرده - هردو گروه سجع متوازي)
ژ- هنر چشمه ي زاينده است ودولت پاينده. (زاينده و پاينده – سجع متوازي)
س - گاه از ديدن خطّ مكتوب منتعش و گاه از نديدن روي مطلوب مشتعل. (مكتوب و مطلوب – سجع متوازي منتعش و مشتعل – سجع متوازن)
ش - كه طاعتش موجب قربت است و به شكر اندرش مزيد نعمت. (قربت و نعمت – سجع متوازي )
ص - هر چه نپايد دلبستگي را نشايد. (نپايد و نشايد – سجع متوازي)
ض)سرّ عشق نهفتني است نه گفتني.(نهفتني و گفتني – سجع مطرّف)
ط - خبري كه داني دلي بيازارد تو خاموش تا ديگري بيارد. (بيازارد و بيارد – سجع مطرّف)
ظ - مال از بهر آسايش عمر است نه عمر از بهر گرد كردن مال. (عمر و مال – سجع متوازن)
ع - الهي! گل هاي بهشت در پاي عارفان خار است؛جوينده ي تو را با بهشت چه كار است.؟ (خار و كار – سجع متوازي)
12)نوع سجع را در واژه هاي » …..حاصل …..كافي « بنويسيد و به جاي واژه ي دوم، واژه اي بگذاريد كه بالا ترين ارزش موسيقايي را در ميان سجع ها داشته باشد. (سجع متوازن ـــ كامل ، شامل،راحل،قابل، فاصل و….)
13)در واژه هاي زير نوع سجع را بنويسيد و به جاي واژه ي دوم واژه اي بنويسيد كه بالاترين ارزش موسيقايي را در ميان سجع ها داشته باشد.
الف) ….. دقيق ….. رسيد (سجع متوازن ـــ مي توان به جاي واژه ي دوم، از واژه هاي« رقيق،عقيق،عتيق و… » استفاده كرد.)
ب) ….. كار ….. كام ( نوع سجع متوازن ـــ مي شود واژه هاي يار، غار، سار و…. » را به جاي واژه ي دوم قرار داد)
14)با توجه به عبارات » يك شب تأمّل ايّام گذشته مي كردم و بر عمر تلف كرده تاسف مي خوردم و سنگ سراچه ي دل به الماس آب ديده مي سفتم « نوع سجع را در كلمات زير بنويسيد. الف)تأمّل- تأسّف (سجع متوازن) ب) مي خوردم – مي سفتم (سجع متوازي)
15)موازنه اي كه سجع هاي پديد آورنده ي آن همه متوازي باشند…….. نام دارد. (ترصيع)
16) اگر واژه هاي » سمند- جمال - جنگ« و » كمند – كمال – رنگ « به ترتيب در سخن قرينه قرار گيرند آرايه ي ناشي از آن ها چيست.؟ (ترصيع)
17) اگر واژه هاي » يار – نوا – مست « و » كار – صدا – پست « به ترتيب در سخن قرينه قرار گيرند آرايه ي ناشي از آن ها چيست.؟ (ترصيع)
ص 2
18)در بيت : » جمله معشوق است و عاشق پرده اي زنده معشوق است و عاشق مرده اي « موازنه را نشان دهيد. (در اين بيت،تقابل سجع هاي متوازي و متوازن دو مصراع در كلمات «جمله و زنده» و «پرده و مرده» آرايه ي موازنه را پديد آورده است.)
19)در كدام يك از ابيات زير آرايه ي موازنه وجود دارد.؟ چرا.؟
الف- دفتر فكرت بشوي گفته ي سعدي بگوي دامن گوهر بيار بر سر مجلس ببار
ب- هم عقل دويده در ركابت هم شرع خزيده در پناهت ( اين بيت موازنه دارد ــ زيرا تقابل سجع هاي متوازن دارد.)
20) در ابيات زير موازنه و ترصيع را بيابيد.
الف)خالق و رازق زمين و زمان حافظ و ناصر مكين و مكان ( موازنه دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازن دارد. )
ب) دانه باشي مرغكانت برچنند غنچه باشي كودكانت بر كنند (ترصيع دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازي دارد.)
21)در كدام يك از ابيات زير ترصيع به كار رفته است.؟ دليل خود را بنويسيد.
الف) ياد باد آن كه سر كوي تواَم منزل بود ديده را روشني از خاك درت حاصل بود
ب) بر سخاوت او نيل را بخيل شمار بر شجاعت او پيل را ذليل شمار ( اين بيت آرايه ي ترصيع دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازي دارد )
22)چرا واژه هاي هم وزن زير در جمله سجع نيستند.؟ چگونه مي توان آن ها را سجع نمود.؟
» ………. نياز نماز……….. …………. « (زيرا سجع هايي كه بي فاصله پشت سر هم بيايند به آن ها تضمين المزدوج مي گويند – با قرار دادن يكي از اين دو واژه در آخر جمله ي دوم مي توان سجع ساخت.)
23)كدام گزينه درست است.؟
الف- آرايه هاي ترصيع و موازنه يكي هستند. ب-آرايه ي موازنه همان ترصيع است.
پ- هر ترصيعي موازنه است. ت- همه موازنه ها ترصيع اند. ( گزينه پ پاسخ درست است.)
24)دو بيت زير از نظر سجع با يكديگر تفاوت دارند؛تفاوت آن ها را بنويسيد.
الف – غلامِ نرگسِ مستِ تو تاجدارانند خرابِ باده يِ لعلِ تو هوشيارانند
ب- اي منوّر به تو نجوم جمال وي مقرّر به تو رسوم كمال
(در بيت اول،تقابل سجع هاي متوازن و متوازي باعث ايجاد آرايه ي موازنه و دربيت دوم،تقابل سجع هاي متوازي باعث ايجاد آرايه ي ترصيع شده است.)
25)در كدام يك از ابيات زير آرايه ي ترصيع به كار رفته است.؟ دليل آن را بيان كنيد.
الف) اي درون پرور برون آراي وي خرد بخش بي خرد بخشاي
ب) اي منوّر به تو نجوم جلال وي مقرّر به تو رسوم كمال ( اين بيت ترصيع دارد – زيرا همه ي سجع هاي به كار رفته در آن متوازي هستند.)
26)در بيت زير،كدام يك از آرايه هاي موازنه يا ترصيع به كار رفته است.؟ دليل خود را ذكر كنيد.
» اين لطايف كز لب لعل تو من گفتم كه گفت.؟ وين تطاول كز سر زلف تو من ديدم كه ديد.؟ «
( اين بيت آرايه ي موازنه دارد – زيرا تقابل سجع هاي متوازن و سجع هاي متوازي دارد. )
ص 3
27)موازنه و ترصيع را در ابيات زير نشان دهيد . (با ذكر دليل)
الف) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( ترصيع – زيرا همه ي سجع هاي آن از نوع متوازي است.)
ب) غلام نرگس مست تو تاجدارانند خراب باده ي لعل تو هوشيارانند (موازنه – زيرا سجع هاي متوازن و متوازي در آن به كار رفته است.)
29) درهريك از ابيات زير،آرايه ي «موازنه و ترصيع » را نشان دهيد. (با ذكر دليل)
الف – خالق ورازق زمين وزمان حافظ وناصرمكين ومكان (موازنه /زيراهمه ي سجع ها يش متوازن هستند.)
ب- ما برون را ننگريم وقال را مادرون را بنگريم وحال را (ترصيع/چون همه ي سجع هاي به كاررفته متوازي ند)
30)درهريك ازابيات زير،آرايه هاي «ترصيع و موازنه» رابيابيد.درهرمورد دليل خود رابنويسيد.
الف- اي منوّر به تورسوم جمال وي مقرّر به تورسوم كمال (ترصيع/چون همه ي سجع هايش ازنوع متوازي هستند.)
ب- شاكرنعمت به هرمقام كه بوديم داعي دولت به هرطريق كه هستيم (موازنه/چون همه ي سجع ها،متوازن هستند.)
31)در ابيات زير ( واج آرايي ، ترصيع ، موازنه و تصدير) را بيابيد.
الف)طيران مرغ ديدي تو ز پاي بند شهوت به در آي تا ببيني طيران آدميّت ( تصدير )
ب) رياست به دست كساني خطاست كه از دستشان دست ها بر خداست ( واج آرايي)
پ) دل به اميد روي او همدم جان نمي شود جان به هواي كوي او خدمت تن نمي كند ( موازنه )
ت) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( ترصيع )
32)تكرار كدام صامت ها يا مصوّت ها در بيت زير باعث واج آرايي شده است.؟
» رياست به دست كساني خطاست كه از دستشان دست ها بر خداست«(تكرار صامت هاي س و ت- تكرارمصوّت بلندآ)
33)با ذكر دليل بيان كنيد،كدام يك از ابيات زير ترصيع و كدام يك موازنه دارد.؟
الف) اي منوّر به تو نجوم جلال وي مقرّر به تو رسوم كمال (ترصيع دارد – زيرا همه ي سجع هاي آن از نوع متوازي است.)
ب) جبريل مقيم آستانت افلاك حريم بارگاهت ( موازنه دارد – زيرا سجع هاي متوازن و متوازي دارد.)
34) در ابيات زير ( تكرار ، تصدير ، واج آرايي و موازنه ) را بيابيد.
الف) آه از آن جور و تطاول كه در اين دامگه است آه از آن سوز و گدازي كه در آن محفل بود (موازنه)
ب) شب است و شاهد و شمع و شراب و شيريني غنيمت است چنين شب كه دوستان بيني (واج آرايي)
پ) اي جان جان جان جان ما نامديم از بهر نان برجه گدا رويي مكن در بزم سلطان ساقيا (تكرار)
ت) آدمي در عالم خاكي نمي آيد به دست عالمي ديگر ببايد ساخت و ز نو آدمي (تصدير)
35)درهريك ازابيات زير،بين كدام كلمات، آرايه ي «جناس» به كاررفته است؟نوع هرجناس رامشخّص كنيد.
الف- اي گدايان خرابات،خدا يار شماست چشم اِنعام مداريدزاَنعامي چند
ب- كاردلم به جان رسيد،كارد به استخوان رسيد ناله كنم بگويدم : دم مزن وبيان مكن
(اِنعام و اَنعام - جناس ناقص حركتي كار و كارد – جناس ناقص افزايشي در آخر)
ص 4
36)دربيت هاي زير، «جناس ها» را بيابيدونوع آن ها را مشخّص كنيد.
الف- گوهر مخزن اسرار همان است كه بود حقّه ي مهر بدان مهر ونشان است كه بود (مهر و مهر / ناقص حركتي)
ب- نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي پستي گرفت همت من زين بلند جاي (نال وناي / ناقص اختلافي درآخر ناي و ناي / جناس تام )
پ- موج ها خوابيده اند، آرام و رام طبل طوفان از نوا افتاده است (آرام و رام / جناس ناقص افزايشي)
ت- برطرف رود چون بوزد باد بر درخت آيدبه گوش ناله ي ناي وصفير رود(رود و رود / جناس تام)
37)جناس ونوع آن را در بيت زير بيابيد
« اين باد و بروت و نخوت اندر بيني آن روز كه از عمل بيفتي بيني » (بيني و بيني / جناس تام )
38)در ابيات و عبارات زير كلمات« جناس» و نوع دقيق جناس ها را تعيين كنيد.
الف) ديده ي سير است مرا جان دلير است مرا زَهره ي شير است مرا ‘زهره ي تابنده شدم (سير و شير/ جناس ناقص اختلافي در اول َزهره و ‘زهره / ناقص حركتي)
ب - سر رشته ي جان به جام بگذار كاين رشته از او نظام دارد (جام و جان / جناس ناقص اختلافي در حرف آخر)
پ- خرامان بشد سوي آب روان چنان چون شده باز جويد روان (روان و روان – جناس تام)
ت - چو يار ناز نمايد شما نياز كنيد…. (ناز و نياز / جناس ناقص افزايشي در وسط)
ث - برادر كه در بند خويش است نه برادر و نه خويش است. (خويش و خويش / جناس تام )
ج - اي مِهر تو در دل ها وي مهر تو بر لب ها…. (ِمهر و مهر / جناس ناقص حركتي )
چ - در مجلس ما ماه رخ دوست تمام است…. ( ما و ماه / جناس ناقص افزايشي در آخر )
ح - نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي…. ( نال و ناي / جناس ناقص اختلافي در آخر ناي و ناي / جناس تام )
خ - بختم ار يار شود رختم از اين جا ببرم…. (بخت و رخت / جناس ناقص اختلافي در اول )
د – گل از خارم بر آوردي و خار از پاي و پاي از گِل…. ( گل و ِگل / جناس ناقص حركتي )
ذ - جان بي جمال جانان ميل جهان ندارد…. (جان و جهان / جناس ناقص افزايشي در وسط )
ر - به جاي مي سرخ كين آوريم كمان و كمند و كمين آوريم (كين و كمين / جناس ناقص افزايشي در وسط كمان و كمين / ناقص اختلافي در وسط)
ز- خرّم تن او كه چون روانش از تن برود سخن روان است ( روان و روان / جناس تام )
ژ- بشوي اي خردمند از آن دوست دست…. (دوست و دست / جناس ناقص افزايشي در وسط)
س- شرف مرد به جود است و كرامت به سجود هر كه اين هر دو ندارد عدمش به ز وجود (جود و سجود / ناقص افزايشي سجود و وجود / ناقص اختلافي)
ش- گر آمدم به كوي تو چندان غريب نيست چون من در آن ديار هزاران غريب هست (غريب و غريب / جناس تام )
ص)سرو چمان من چرا ميل چمن نمي كند همدم گل نمي شود ياد سمن نمي كند (چمان و چمن / ناقص افزايشي چمن و سمن / ناقص اختلافي)
ض- ياد ياران يار را ميمون بود خاصه كان ليلي و اين مجنون بود ( ياد و يار / جناس ناقص اختلافي در آخر )
ص 5
ط- آن كه گيسوي تو را رسم تطاول آموخت هم تواند كرمش داد من مسكين داد ( داد و داد ـــ جناس تام )
ظ)اگر پيل زوري وگر شير چنگ به نزديك من صلح بهتر كه جنگ (چنگ و جنگ ــ جناس ناقص اختلافي در اول )
ع-كيست آن كش سر پيوند تو در خاطر نيست يا نظر با تو ندارد مگرش ناظر نيست ( نظر و ناظر ـــ جناس ناقص افزايشي در وسط )
غ- دلارام در بر دلارام جوي لب از تشنگي خشك بر طرف جوي ( جوي و جوي ـــ جناس تامّ )
ف- پسر را نشاندند پيران ده كه مِهرت بر او نيست مَهرش بده ( مِهر و مَهر ـــ جناس ناقص حركتي )
ك- آهو كشي آهويي بزرگ است…. ( آهو و آهو ـــ جناس تامّ ) 39) براي هر يك از موارد زير مثال بزنيد.
الف) جناس تام (بهرام كه همه عمر گور مي گرفتي ديدي كه چگونه گور بهرام گرفت و…)
ب) جناس ناقص حركتي (مَلِك را همين ملك پيرايه بس كه راضي نگردد به آزار كس و…)
پ)جناس ناقص اختلافي ( بدان گه كه خيزد خروش خروس زدرگاه برخاست آواي كوس ) 40) در مثال هاي زير چهار نوع جناس را مشخّص كنيد و يكي از آن ها را توضيح دهيد. الف) شكر كند چرخ فلك از مَلِك و ملك ومَلَك ب) هر تير كه در كيش است گر بر دل ريش آيد پ) سرو چمان من چرا ميل چمن نمي كند ت) نالم زدل چو ناي من اندر حصار ناي
(فلك و ملك ــ جناس ناقص اختلافي در اول ملك و ملك ــ جناس ناقص حركتي كيش و ريش ــ جناس ناقص اختلافي در اول چمان و چمن ــ جناس ناقص افزايشي در وسط نال و ناي ــ جناس ناقص اختلافي در آخر ناي و ناي ــ جناس تام : جناسي است كه دو واژه ي جناس در تلفّظ ونوشتار يكسان هستندولي از نظر معنا با هم تفاوت دارند.)
41)در بيت زير جناس ناقص اختلافي را پيدا كرده و بنويسيد كه اختلاف واژگان در كدام يك از حروف آن هاست.؟
» اين بوي روح پرور از آن خوي دلبر است وين آب زندگاني از آن جوي كوثر است« (بوي و خوي و جوي ـــ اختلاف در حرف اول آن ها )
42) كدام گزينه درباره ي جناس درست است.؟ (پاسخ درست : گزينه ي پ )
الف) تفاوت معنايي واژه هاي پايه جناس پديد مي آورد. ب)همانندي معنايي واژه هاي پايه جناس پديد مي آورد. پ)جناس در شعر نيز مي تواند بيايد. ت)دو كلمه ي هم جنس،گاه هيچ گونه تفاوتي در معنا ندارند
43) درباره ي جناس كدام گزينه درست است.؟ ( پاسخ درست : گزينه ي الف )
الف) ارزش جناس به موسيقي و آهنگي است كه در كلام مي آفريند. ب) جناس تداعي معاني به وجود مي آورد. پ) علّت سازي در جناس مبتني بر تشبيه است . ت) پايه هاي جناس در معنا يكسان ودر لفظ متفاوتند
44) در ابيات زير نوع دقيق جناس هاي مشخّص شده را بنويسيد.
الف) نه عجب كه قلب دشمن شكني به روز هيجا تو كه قلب دوستان را به مفارقت شكستي ( جناس تام )
ب)احتمالنيشكردن واجب است ازبهرنوش حمل بار بيستون برياد شيرين بار نيست(جناس ناقص اختلافي در حرف وسط )
پ) سخن تا كي ز تاج و تخت گويي نگويي سخته اما سخت گويي ( جناس ناقص افزايشي در آخر )
ص 6
45) در هر يك از ابيات زير چه نوع « جناسي » به كار رفته است.؟
الف- آن كس است اهل بشارت كه اشارت داند نكته ها هست بسي محرم اسرار كجاست ( بشارت و اشارت ــ جناس ناقص اختلافي )
ب - اي مِهر تو در دل ها وي مهر تو بر لب ها وي شور تو در سر ها وي سر تو در جان ها ( مهر و مهر- سر و سر / هر دو جناس ناقص حركتي )
پ - صد هزاران گل شكفت و بانگ مرغي بر نخاست عند ليبان را چه پيش آمد هزاران را چه شد؟ (هزاران و هزاران ــ جناس تام )
ت- كاردلم به جان رسدكارد به استخوان رسد ناله كنم بگويدم دم مزن وبيان مكن ( كار و كارد ــ جناس ناقص افزايشي )
ث- مكن تاتواني دل خلق ريش اگر مي كني مي كَني بيخ خويش ( مي كني و مي كني ــ جناس ناقص حركتي )
ج - مي شكفتم زطرب زانكه چوگل برلب جوي بر سرم سايه ي آن سرو سهي بالا بود (سر و سرو ــ جناس ناقص افزايشي )
چ - هر تيركه دركيش است گر بر دل ريش آيد ما نيز يكي باشيم از جمله ي قربان ها (كيش و ريش ــ جناس ناقص اختلافي )
46) چه زماني دو واژه آرايه ي« اشتقاق » دارند.؟ (هر گاه دو واژه ، هم ريشه باشند و چند واج آن ها يكسان باشد )
47) در ابيات زير آرايه ي« اشتقاق» را نشان دهيد و صامت هاي مشترك آن ها را تعيين كنيد.
الف- من كه باشم در آن حرم كه صبا پرده دار حريم حرمت اوست ( حرم و حريم و حرمت ـــ ح ر م )
ب- گل خندان كه نخندد چه كند.؟ علم از مشك نبندد چه كند.؟ ( خندان و نخندد ــ خ ن د )
پ- اي دليل دل گم گشته خدا را مددي كه غريب ار نبرد ره به دلالت برود ( دليل و دلالت ــ د ل ل )
ت- اگر به شعر نكو افتخار شايد كرد به من عراق تفاخر كند تو خود داني ( افتخار و تفاخر ــ ف خ ر )
ث- گر خطا گفتيم اصلاحش تو كن مصلحي تو اي تو سلطان سخن ( اصلاح و مصلح ــ ص ل ح )
48) آرايه ي « جناس و اشتقاق » را در دو بيت زير با دليل مشخّص كنيد.
الف) اگر دست دهد كه آستين گيرم ور نه بروم بر آستانش ميرم ( آستين و آستان ــ جناس ناقص اختلافي / چون فقط در يك حرف متفاوتند.)
ب)گر تيغ بر كشد كه محبّان همي زنم اوّل كسي كه لاف محبّت زند منم ( محبّان و محبّت ــ اشتقاق / چون هم ريشه اند و صامت مشتركشان « ح ، ب » است.)
49) در ابيات زير كدام آرايه ي لفظي وجود دارد.؟
الف) شد پرده ام دريده تا پرده ها بسوزم از آتشي كه خيزد در پرده ي حجازي (آرايه تكرار – واژه ي پرده )
ب) اي چشمش الله الله خود خفته مي زدي ره اكنون نعوذ با لله چون پر خمار گشتي ( آرايه ي تكرار – واژه ي الله)
پ)گفتي زخاك بيشترند اهل عشق از خاك بيشتر نه كه از خاك كمتريم ( آرايه ي تكرار – واژه ها ي خاك و بيشتر )
ص 7
50)چرادوكلمه ي « روان و روان » درپايان مصراع هاي بيت زير،داراي «جناس تامّ هستند؟
« خرامان بشدسوي آب روان چنان چون شده باز جويد روان » (زيرا داراي دومعني متفاوت هستند.) 51) باتوجّه به بيت : « چشم آسايش كه دارد از سپهر تيزرو ساقيا جامي به من ده تا بياسايم دمي » كدام كلمات با هم
« اشتقاق » دارند؟ (آسايش و بياسايم )
52)آرايه ي « واج آرايي » را دربيت زير بيابيدوتعداد صامت هاي تكراري آن را تعيين كنيد.
« رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار دستم اندر ساعد ساقيّ سيمين ساق بود » (صامت س / 8 بارتكرارشد.)
53)در بيت : « لبخند تو خلاصه ي خوبي هاست لختي بخند خنده ي گل زيباست »
الف- كدام « صامت » بيش از بقيه تكرارشده است؟ ( صامت خ )
ب- نام آرايه ي ادبي حاصل از اين تكرار چيست؟ (واج آرايي يا نغمه ي حروف )
54)درشعرزير،دو واژه را بيابيد كه با هم « جناس » دارند.
“““ شمع جويي وآفتاب بلند روز بس روشن وتودرشب تار
چشم بگشابه گلستان وببين جلوه ي آب صاف درگل وخار ”””
(واژه هاي تار و خار )
55)چرامي گوييم درعبارت : “ برادركه دربندخويش است نه برادرنه خويش است.” آرايه ي «جناس تام» وجوددارد؟
(زيرا دو واژه ي «خويش و خويش » دراين عبارت داراي دو معناي متفاوت هستند.)
56)دركدام يك ازابيات زير،آرايه ي «تصدير»وجود دارد؟دليل خود را بنويسيد.
الف- آن مشتري خصال گرازماحكايتي پرسد جواب ده كه به جانند مشتري
ب- اين كه توداري قيامت است نه قامت وين نه تبسّم است كه معجز است وكرامت
(بيت الف تصدير دارد. / زيرا واژه اي كه درآغاز بيت آمده درپايان آن هم،عيناً تكرار شده است.)
57) در بيت : » طيرا ن مرغ ديدي تو ز پاي بند شهوت به در آي تا ببيني طيران آدميت « آرايه ي تصدير را بيابيد. ( واژه ي طيران )
58) در ابيات زير آرايه ي « مراعات نظير» را بيابيد و مشخّص كنيد كه تناسب واژه ها از چه جهت است.؟
الف- دردي است درد عشق كه هيچش طبيب نيست گر درد مند عشق بنالد غريب نيست ( درد و طبيب- دردمند و بنالد / تناسب از نوع همراهي )
ب- مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نو يادم از كشته ي خويش آيد هنگام درو ( مزرع سبز، داس، كشته ي خويش و درو ــ تناسب از جهت همراهي )
پ- بسي تير و دي ماه و ارديبهشت برآيد كه ما خاك باشيم و خشت (تير، دي و ارديبهشت ــ تناسب از جهت زماني خاك و خشت – تناسب جنسي )
ت- … چشم نرگس به شقايق نگران خواهد شد ( نرگس و شقايق ــ تناسب از جهت هم جنس بودن )
ث- هر كو نظري دارد با يار كمان ابرو بايد كه سپر باشد پيش همه پيكان ها ( كمان ، سپر و پيكان ــ تناسب از جهت همراهي )
ص 8
59)نام آرايه ي موجود در بيت زير را بنويسيد ودليل خود را بيان كنيد.
“““ شمع و گل و پروانه و بلبل همه جمعند اي دوست بيا رحم به تنهايي ما كن ”””
(آرايه ي مراعات نظير / زيرا معمولاً واژه هاي شمع،گل،پروانه و بلبل همراه هم هستند.)
60) در بيت زير آرايه « تلميح » را بيابيد و دانسته هاي مورد نظر را توضيح دهيد.
» پدرم روضه ي رضوان به دو گندم بفروخت من چرا ملك جهان را به جوي نفروشم« ( پدرم، روضه ي رضوان و گندم، تلميح دارند به سرگذشت حضرت آدم(ع) كه چون دستور خداوند را در پرهيز از خوردن گندم رعايت نكرد، از بهشت اخراج شد.) 61) در بيت : » جانم ملول گشت ز فرعون و ظلم او آن نور موسي عمرانم آرزوست « چه آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ ( آرايه ي تلميح)
62) در كدام بيت آرايه ي «تلميح» به كار رفته است .؟ به چه موضوعي اشاره دارد.؟
الف) برو اي گداي مسكين در خانه ي علي زن كه نگين پادشاهي دهد از كرم گدا را
ب) تواضع ز گردن فرازان نكوست گدا گر تواضع كند خوي اوست
( بيت الف،تلميح دارد به اين كه علي (ع) در حال نماز خواندن انگشتري گران بهاي خود را به فرد نيازمندي بخشيد.)
63)شاعردربيت زير به چه داستاني اشاره دارد؟
“““ گفت آن يار كزو گشت سردار بلند جرمش اين بودكه اسرار هويدا مي كرد ”””
(به داستان برداركردن منصور حلّاج ،يكي ازعرفاي برجسته به دست متعصّبان نادان)
64) « تضمين» را توضيح دهيد و در بيت زير آرايه ي «تضمين» را بيابيد و مورد تضمين شده را بنويسيد.
» خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي« ( تضمين: آوردن آيه،حديث، مصراع يا بيتي از شاعري ديگر را در اثناي كلام، تضمين مي گويند. ـــ در اين بيت حافظ مصراع دوم را از يك شعر معروف رودكي سمرقندي شاعر قرن چهارم تضمين كرده است.)
65) در ابيات زير مورد« تضمين »شده را مشخّص كنيد و بنويسيد كه مورد تضمين شده از كدام شاعر است.؟
» چه زنم چو ناي هر دم زنواي شوق او دم كه لسان غيب خوش تر بنوازد اين نوا را همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهي به پيام آشنايي بنوازد آشنا را «
(بيت دوم تضمين شده است - شهريار بيت دوم را كه شعر معروفي از حافظ شيرازي است در ضمن اشعار خود آورده است . )
66) در ابيات و عبارات زير واژه هاي « تضاد» را مشخص نماييد.
الف) دوستان و دشمنان را مي شناسم من، زندگي را دوست مي دارم من،مرگ را دشمن… ( تضادّ ميان واژه هاي دوستان و دشمنان – زندگي ومرگ- دوست و دشمن)
ب) تو نه مثل آفتابي كه حضور و غيبت افتد دگران روند و آيند و تو همچنان كه هستي ( تضاد ميان واژه هاي حضور وغيبت / روند وآيند )
پ) سخن ميان دو دشمن چنان گوي كه اگر دوست گردند شرم زده نباشي. ( تضاد ميان واژه هاي دشمن و دوست )
67)واژه هاي « متضاد » را دربيت مقابل مشخّص كنيد. “ گربادبه دوزخ بردازكوي توخاك آتش همه آب زندگاني گردد”
(واژه هاي آب و آتش ) ص 9
68)درعبارت زير،سعدي باآوردن بخشي از يك آيه عيناً دركلام خويش،ازآرايه ي . . . . . . بهره گرفته است.
“““ موسي (ع)قارون رانصيحت كردكه اَحسِن كَما اَحسَن اللّه‘ اِلَيك. ””” ( آرايه ي تضمين ) 69)در ابيات و عبارات زير آرايه « متنا قض نما ( پارادكس) » را بيابيد.
الف) از تهي سرشار جويبار لحظه ها جاري است… ( از تهي سرشار يك تناقض است.)
ب) اي آ تش افسرده ي افروختني اي گنج هدر گشته ي اندوختني ( افسرده ي افروختني و هدر گشته ي اندوختني ، دو تناقض بيت هستند.)
پ) رمِ آهوي تصويرم كه شتاب ساكني دارم… ( شتاب ساكن يك تناقض است.)
ت) ز كوي يار مي آيد نسيم باد نوروزي از اين باد ار مدد خواهي چراغ دل بر افروزي ( افروختن چراغ با باد در مصراع دوم يك تناقض آشكار است.)
70) با مقايسه ي دو نمونه ي زير با ذكر دليل توضيح دهيد كه در كدام يك آرايه ي تناقض(پارادوكس) وجود دارد.؟
الف) شادي ندارد آن كه ندارد به دل غمي آن را كه نيست عالم غم نيست عالمي
ب) دولت فقر خدايا به من ارزاني دار كاين كرامت سبب حشمت و تمكين من است
پ)بگويم تا بداند دشمن ودوست كه من مستي و مستوري ندانم
(بيت قسمت ب تناقض دارد - زيرا دولت به معني سعادتمندي و خوشبختي است و با فقر تناقض دارد.)
71) آرايه ي «تناقض» را دربيت زيربيابيدوعلّت اين تناقض را توضيح دهيد.
“““ هرگز وجود حاضرغايب شنيده اي من درميان جمع ودلم جاي ديگر است ”””
(تركيب حاضرغايب يك تناقض است. / زيرا حاضربودن ،ناقض غايب بودن است.)
72)ارتباط ميان واژه هاي مشخّص شده دربيت زير،كدام آرايه ي ادبي را به وجود آورده است؟
“““ هركونظري داردباياركمان ابرو بايدكه سپرباشدپيش همه پيكان ها ””” (آرايه ي مراعات نظير )
73) در آيه ي : » خداوند لباس هراس و گرسنگي را به آن ها چشانيد. « كدام آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ ( آرايه ي حس آميزي )
74) ) در هر يك از مصراع هاي زير آرايه ي «حس آميزي» را بيابيد.
الف) از اين شعر تر شيرين زشاهنشه عجب دارم… ( در تركيب «شعرترشيرين» شاعر سه نوع حسّ شنيدني با لامسه و چشايي را به هم آميخت.) ب) مثل اين است كه شب نمناك است. ( در تركيب شب نمناك شاعر حواس بينايي و لامسه را در هم آميخت.)
75)دربيت : “““ باصبابفرست ازرخت گلدسته اي بوكه بويي بشنويم ازخاك بستان شما””” آرايه ي « حس آميزي» را
مشخّص كنيد. (بويي بشنويم / حس آميزي دارد.)
76) در ابيات زير آرايه ي « ايهام» را بيابيد و معاني دو گانه ي آن ها را بنويسيد.
الف) چشمه ي خورشيد تويي سايه گه بيد منم چون كه زدي بر سر من پست و گدازنده شدم ( واژه ي زدي ايهام دارد : 1- كوبيدي 2- تابيدي )
ب) چون جام شفق موج زند خون به دل من با اين همه دور از تو مرا چهره ي زردي است (دور از تو ايهام است : 1- دور از تو باد 2- در اثر دوري از تو) ص 10
پ) خانه زندان است و تنهايي ضلال هر كه چون سعدي گلستانيش نيست (گلستان : 1- باغ و گلزار 2- نام كتاب سعدي )
ت) ميان گريه مي خندم كه چون شمع اندر اين مجلس زبان آتشينم هست وليكن در نمي گيرد (در نمي گيرد : 1- نمي سوزد 2- اثر نمي كند )
ث) چشم چپ خويشتن بر آورم تا روي نبيندت به جز راست ( راست : 1- چشم راست 2- درست و از روي حقيقت )
77) در بيت :» ماهم اين هفته برون شد و به چشمم سالي است حال هجران تو چه داني كه چه مشكل حالي است« كدام آرايه ي معنوي به كار رفته است.؟ الف) تناقض ب) موازنه پ) ايهام تناسب ت) تلميح (گزينه ي پ)
78) تفاوت اصلي « ايهام و ايهام تناسب » در چيست.؟ (در اين است كه در ايهام گاه هردو معني پذيرفتني است اما در ايهام تناسب تنها يك معني به كار مي آيد و معني دوم با واژه يا واژه هاي ديگر يك مراعات نظير مي سازد.)
79) در بيت زير كدام واژه داراي« ايهام تناسب » است.؟ در معني دوم با كدام واژه ها تناسب دارد.؟
» چون شبنم افتاده بدم پيش آفتاب مهرم به جان رسيد و به عيّوق بر شدم« (واژه ي مهر ايهام تناسب دارد 1- عشق و محبت 2- در معني دوم يعني خورشيد با واژه هاي«آفتاب و عيّوق»تناسب دارد.)
80) در كدام يك از آرايه هاي « ايهام يا ايهام تناسب » فقط يك معني پذيرفتني است.؟ ( ايهام تناسب)
81) در بيت:» ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر ز لذّت شرب مدام ما« كدام واژه «ايهام» دارد.؟(واژه ي مدام)
82) در بيت:» زهره سازي خوش نمي سازد مگر عودش بسوخت كس ندارد ذوق مستي مي گساران را چه شد« كدام واژه« ايهام تناسب » دارد.؟
( واژه ي عود ايهام تناسب دارد 1- از آلات موسيقي و نوعي ساز 2- چوب درختي به نام عود كه با سوختن تناسب دارد.)
83)با توجّه به بيت زير،به سؤالات داده شده ،پاسخ دهيد.
“““ ماهم اين هفته برون شد وبه چشمم سالي است حال هجران توچه داني كه چه مشكل حالي است ”””
الف- كدام كلمه داراي «ايهام تناسب » است؟ ( واژه ي ماه )
ب- اين كلمه دربيت بالا به چه معناست؟ ( استعاره ي مصرّحه از يارومعشوق شاعر )
پ- كلمه ي داراي ايهام تناسب،با كدام واژه ها تناسب برقراركرده است؟ (باواژه هاي هفته وسال )
84)دربيت زير،آرايه هاي« ايهام تناسب » را مشخّص كنيد وبنويسيد.
“““ همچو چنگم سرتسليم وارادت درپيش تو به هر ضرب كه خواهي بزن وبنوازم ”””
(ضرب : 1- نوع وگونه 2- يكي از آلات موسيقي كه با چنگ و نواختن تناسب دارد.)
85)دربيت زير،كلمه ي « رخ » داراي ايهام است؛ضمن بيان هر دو معني،مشخّص كنيد،واژه ي مذكور درمعني دوم با كدام واژه تناسب دارد؟ “““ ازاسب پياده شو برنطع زمين نِه رخ زير پي پيلش بين شهمات شده نعمان ”””
(1- چهره ورخسار 2- نام يكي از مهره هادربازي شطرنج درمعني دوم باواژه هاي اسب،پيل،شه و مات تناسب دارد.)
86) آرايه ي « اغراق و لف و نشر » را در شعر و عبارت زير مشخص كنيد.
الف) گر برگ گل سرخ كني پيرهنش را از نازكي آزار رساند بدنش را ( اغراق در لطافت بيش از حدّ بدن معشوق)
ب) دو كس دشمن ملك و دينند : پادشاه بي حلم و زاهد بي علم . ( آرايه ي لفّ و نشر مرتب )
ص 11
87) در ابيات زير آرايه ي « لفّ و نشر » را مشخّص كنيد و نوع آن را بنويسيد.
الف) معني آب زندگي و روضه ي ارم جز طرف جويبار و مي خوشگوار نيست ( آب زندگي لفّ1 … مي خوشگوار نشر1 … روضه ي ارم لفّ 2 … طرف جويبار نشر2 … نوع : مشوّش )
ب) به روز نبرد آن يل ارجمند به شمشير و خنجر به گرز و كمند بريد و دريد و شكست و ببست يلان را سر و سينه و پا و دست
(شمشير… لفّ1… بريد… نشر1… سر… نشر1 … / خنجر... لفّ 2 … دريد نشر2 … سينه نشر2… / گرز لفّ 3 … شكست نشر3 … پا نشر 3 … كمند لفّ 4 … ببست نشر 4 … دست نشر 4 … نوع : مرتّب )
پ) دل و كشورت جمع و معمور باد ز ملكت پراكندگي دور باد ( دل لفّ1 … جمع نشر1… / كشور لفّ2 … معمور نشر2… نوع: مرتّب)
ت) آن نه زلف است و بناگوش كه روز است و شب است وآن نه بالاي صنوبر كه درخت رطب است
( زلف لف1 … شب نشر1… / بناگوش لف 2 … روز نشر2 … نوع ك مشوش )
ث) اي نور چشم مستان در عين انتظارم چنگي حزين و جا مي بنواز يا بگردان (چنگي حزين لف1… بنواز نشر1… / جامي لف2… بگردان نشر2… نوع : مرتب )
ج) فرورفت وبررفت روزنبرد به ماهي نم خون و برماه گرد
(فرو رفت…لف1 … به ماهي نم خون…نشر1 بررفت…لف2…بر ماه گرد…نشر2 نوع : مرتب )
چ)به لطف خال وخط از عارفان ربودي دل لطيفه هاي عجب زير دام و دانه ي توست
( …خال…لف1…دانه…نشر1… / …خط…لف2…دام…نشر2… نوع : مشوش )
ح)ازعفو و خشم تو دو نمونه است،روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است ، شهد وسم
(عفو. . . لف1 خشم . . . لف 2 روز. . . نشر1 شب. . . نشر2 مهر. . . لف1 كين. . . لف2 شهد. . . نشر1 سم. . . نشر2
88)دربيت زير،چه نوع لف ونشري به كار رفته است؟
“““ درباغ شد از خدّ ورخ وزلف تو،بي آب گلبرگ طري،سرو سهي،سنبل سيراب ””” (لف ونشر مرتّب )
89) در بيت زير كدام آرايه ي ادبي به كار گرفته شده است.؟اين آرايه جزء آرايه هاي لفظي است يا معنوي.؟
» گر برگ گل سرخ كني پيرهنش را از نازكي آزار رساند بدنش را « ( آرايه ي اغراق دارد ــ جزء آرايه هاي معنوي)
90) در بيت : » دلم گرفته از اين روز ها دلم تنگ است ميان ما و رسيدن هزار فرسنگ است« كدام آرايه ي لطيف معنوي وجود دارد.؟ توضيح دهيد. ( آرايه ي اغراق ــ هزار فرسنگ فاصله بودن يك اغراق است كه عادتاً پذيرفتني نيست.)
91) آرايه ي «حسن تعليل» را تعريف كنيد و يك نمونه مثال ذكر كنيد
(آوردن علتي ادبي و ادّعايي است براي كاري به گونه اي كه قدرت قانع كردن مخاطب خود را داشته باشد. ــ مثال : پيش دهنت پسته ز تنگي زده است لاف زان است كه هر كس دهنش پاره كند )
كدام پاسخ درباره ي «حسن تعليل» درست نيست.؟
الف) آوردن دليلي است ادبي و ادعايي ب) علت سازي در آن مبتني بر تشبيه نيست. ( گزينه درست)
پ) براي زيبا شمردن و زشت نمودن چيزي است. ت) مبتني بر واقعيت علم و عقل نيست. ص 12
92) كدام گزينه درباره ي « حسن تعليل » درست است.؟
الف) علّتي كه شاعر ذكر مي كند به دليل علمي بودن پذيرفتني است. ب) علّتي كه شاعر مي آورد چون با تمثيل همراه است پذيرفتني است. پ) چون علل بر تشبيه استوار است پذيرفتني است.
ت) اساس حسن تعليل بر خيال انگيزي و تعقّل است. ( گزينه ي درست قسمت پ)
93) د ركدام گزينه درباره ي «حسن تعليل» درست نيست.؟
الف) حسن تعليل ريشه در تشبيه دارد. ب) مخاطب آن را بهتر از دلايل واقعي مي پذيرد.
پ) چون عقلاني نيست پذيرفتني هم نيست. (گزينه ي درست ) ت) اگر چه واقعي نيست؛ اما زيباست.
94) در عبارت :» از صوفي پرسيدند : هنگام غروب خورشيد چرا زرد روي است.؟ گفت : از بيم جدايي « آرايه ي «حسن تعليل» را بيابيد.
(علّتي كه صوفي براي زردي خورشيد به هنگام غروب ذكر مي كند،علّتي علمي و واقعي نيست. علّت زردي خورشيد را جدايي از ياران مي داند.)
95) در ابيات زير« حسن تعليل و تناقض » را بيابيد.
الف) آن همه پيرايه بسته جنّت فردوس بوكه قبولش كند بلال محمّد (ص) ( حسن تعليل ــ علّت زيبايي بهشت را در آن مي داند كه بلال آن را قبول كند.)
ب) فلك در خاك مي غلطيد از شرم سرافرازي اگر مي ديد معراج ز پا افتادن ما را ( تناقض ــ معراج ز پا افتادن )
96) در ابيات زير آرايه ي « اغراق و حسن تعليل » را مشخص كنيد.
الف) شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
ب) چو صبح صادق آمد راست گفتار جهان در زر گرفتش محتشم وار (حسن تعليل )
97) آرايه هاي «اغراق تلميح و لف ونشر » را در ابيات زير مشخص كنيد.
الف) فيض روح القدس ار باز مدد فرمايد ديگران هم بكنند آنچه مسيحا مي كرد ( تلميح)
ب) از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد و سم ( لف و نشر مرتب)
پ) چو يك ساله شد زان زمين كس نبود كه يارست با وي نبرد آزمود (اغراق)
98) در ابيات زير آرايه هاي« مراعات نظير، تلميح و حسن تعليل » را مشخص كنيد.
الف) چو سرو از راستي بر زد علم را نديد اندر جهان تاراج غم را ( حسن تعليل )
ب) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير )
پ) آتش ابراهيم را ني قلعه بود تا بر آورد از دل نمرود دود ( تلميح )
99) در كدام بيت « تضاد » و در كدام بيت « حسن تعليل » وجود دارد.
الف) باران همه بر جاي عرق مي چكد از ابر پيداست كه از روي لطيف تو حيا كرد ( حسن تعليل )
ب) شادي مجلسيان در قدم و مقدم توست جاي غم باد هر آن دل كه نخواهد شادت تضاد)
100) در ابيات زير آرايه هاي ( تلميح ، حس آميزي، اغراق و حسن تعليل ) را مشخص كنيد.
الف) بوي دهن تو از چمن مي شنوم رنگ تو ز لاله و سمن مي شنوم ( حس آميزي )
ب) چو صبح صادق آمد راست گفتار جهان در زر گرفتش محتشم وار ( حسن تعليل )
پ) جانم ملول گشت ز فرعون و ظلم او آن نور روي موسي عمرانم آرزوست ( تلميح )
ت) خروش آمد از باره ي هر دو مرد تو گفتي بدرّيد دشت نبرد ( اغراق )
101) در ابيات زير آرايه هاي ( تناقض، تضاد ، مراعات نظير و تضمين ) را مشخص كنيد.
الف) ليك اينم بس كه چه دشمن چه دوست گويند اين زن از خريداران اوست ( تضاد )
ب) چنين نقل دارم ز مردان راه فقيران منعم گدايان شاه ( تناقض )
پ) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند // تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير ) ت) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
102) در ابيات زير چهار آرايه ي ( ايهام ، تناقض ، تلميح و لف و نشر ) را تعيين كنيد.
الف) گوش ترحمي كو كز ما نظر نپوشد دست غريق يعني فرياد بي صداييم ( تناقض )
ب) گفت آن يار كزو گشت سر دار بلند جرمش اين بود كه اسرار هويدا مي كرد ( تلميح )
پ) خانه زندان است و تنهايي ضلا ل هر كه چون سعدي گلستانيش نيست ( ايهام )
ت) معني آب زندگي و روضه ي ارم جز طرف جويبار و مي خوشگوار چيست؟ ( لف و نشر مشوش )
103)در هر بيت، يك آرايه ي معنوي مشخص كنيد و نام آرايه ها ( مراعات نظير ، تلميح و …) را بنويسيد.
الف) هرگز كسي نديد بدينسان نشان برف گويي كه لقمه اي است زمين در دهان برف ( اغراق )
ب) بريد ودريد و شكست و ببست يلان را سر و سينه و پا و دست ( لف و نشر مرتب )
پ) چشم چپ خويشتن بر آر م تا روي نبيندت به جز راست ( ايهام )
ت) پدرم روضه ي رضوان به دو گندم بفروخت من چرا ملك جهان را به جوي نفروشم ( تلميح )
ث ) نجواي نمناك علف ها را مي شنوم. ( حس آميزي )
104)در هر يك از ابيات زير كدام آرايه ي معنوي رعايت شده است.؟
الف) هرگز وجود حاضر غايب شنيده اي من در ميان جمع و دلم جاي ديگر است ( تناقض )
ب) از اين شعر تر شيرين شاهنشه عجب دارم كه سر تا پاي حافظ را چرا در زر نمي گيرد ( حس آميزي )
پ) ز خاك من اگر گندم بر آيد از آن گر نان پزي مستي فزايد ( مراعات نظير )
105)در اشعار زير آرايه هاي ( ايهام ، لف و نشر، تلميح ، تضاد و حسن تعليل ) را بيابيد و دليل هر يك را بيان كنيد.
الف) دانش و خواسته است نرگس و گل كه به يك جاي به هم نشكفند ( لف و نشر ــ دانش …لف1 نرگس …نشر1 ….خواسته…لف2 … گل…نشر2 … / نوع: مرتب )
ب) ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر ز لذّت شرب مدام ما
( ايهام - مدام: 1- هميشه و پيوسته 2- شراب )
پ) من اگر نيكم و بد تو برو خود را باش هر كسي آن درود عاقبت كار كه كشت ( تضاد- زيرا نيك و بد و درود و كشت ضد هم هستند.)106) ت) چون جامه ها به وقت مصيبت سيه كنند من موي از مصيبت پيري كنم سياه ( حسن تعليل- براي سياهي موي خود علّتي ادبي آورده است.)
ث) شاه تركان سخن مدّعيان مي شنود شرمي از مظلمه ي خون سياوشش باد
( تلميح - زيرا به ماجراي قتل سياوش به دست برادر افراسياب يعني گرسيوز اشاره مي كند كه به خاطر حسادت زمينه ي كشتن سياوش را فراهم مي كند. )
107) در ابيات زير آرايه هاي ( اشتقاق ، تلميح ، حسن تعليل ، تضمين ، تضاد ، حس آميزي و ايهام تناسب ) را مشخص كنيد.الف) هر چه آن قبيح تر بكند يار دوست روي داند كه چشم دوست نبيند قباحتش ( اشتقاق )
ب) بوي دهن تو از چمن مي شنوم رنگ تو ز لاله و سمن مي شنوم ( حس آميزي )
پ) گر هزار است بلبل اين باغ همه را نغمه و ترانه يكي است ( ايهام تناسب )
ت) زبانم عقده اي دارد چو موسي من ز فرعونان ز رشك آن كه فرعوني خبر يابد ز برهانم ( تلميح )
ث) اي سخت جفاي سست پيوند رفتي و چنين برفت تقدير ( تضاد )
ج) مرا شكيب نمي باشد اي مسلمانان ز روي خوب لكم دينكم ولي دين ( تضمين )
چ) زان روي كه رحمت خدايي بر خلق خداي رحمت آري ( حسن تعليل )
108)دربيت هاي زير آرايه هاي ( تلميح ،حس آميزي، ايهام ، اغراق و حسن تعليل ) را بيابيد و هر يك را توضيح دهيد.
الف) دلم خانه ي مهر يار است وبس از آن مي نگنجد در آن كين كس
( حسن تعليل ــ زيرا براي بي كينه بودن خود علّتي ادبي آورده است.)
ب) چرخ بر هم زنم ار غير مرادم گردد من نه آنم كه زبوني كشم از چرخ فلك
( اغراق - مي گويد اگر روزگار به ميل من نباشد آن را تغيير مي دهم)
پ) صائب مدد خلق نموديم به همت در ظاهر اگر مالك دينار نگشتيم ( ايهام - 1- صاحب و دارنده ي زر و سكه 2- نام عارفي معروف در قرن دوم)ت) بوي بهبود ز اوضاع جهان مي شنوم شادي آورد گل و باد صبا شاد آمد ( حس آميزي- شنيدن بو تركيب دو حس شنوايي و بويايي است.)
ث) هر جا روي حكايت شيرين و خسرو است يك تن سخن ز درد دل كوهكن نگفت ( تلميح – اشاره به داستان عشق خسرو و فرهاد كوهكن به شيرين )
109) ) در بيت هاي زير آرايه هاي ( ايهام ، اغراق ، تلميح ،تناقض ،حسن تعليل و لف و نشر ) را بيابيد و هر يك را توضيح
دهيد.
الف) مثال عشق پيدايي و پنهاني نديدم همچو تو پيدا و پنهان تناقض ــ پيدايي ناقض وجود پنهاني است و پيدا ناقض وجود پنهان است. )
ب) رسم بد عهدي ايام چو ديد ابر بهار گريه اش بر سمن و سنبل و نسرين افتاد
( حسن تعليل ــ وقتي ابر بي وفايي و پيمان شكني روزگار را ديد شروع به باريدن كرد كه علت حقيقي نيست بلكه ادبي و شاعرانه است.)
پ) طبيبا بر سر بالين من آهسته بنشين كه ترسم باد دامانت ز بستر دورم اندازد
اغراق ــ عقلا پذيرفتني نيست كه باد دامن كسي را از بسترش دور كند.)
ت) هر كو نكاشت مهر و ز خوبي گلي نچيد در رهگذار باد نگهبان لاله بود ( ايهام ــ 1- نام گلي است 2- نوعي چراغ به شكل گل لاله )ث) افروختن و سوختن و جامه دريدن پروانه ز من شمع ز من گل ز من آموخت
( لف و نشر ــ زيرا در مصراع اول چند مفهوم را پيچانده و سپس در مصراع دوم آن ها را توضيح داده است….افروختن…لف1…سوختن…لف2…دريدن…لف3…پروانه…نشر1…شمع…نشر2…گل…نشر3 )
ج) چو گل گر خرده اي داري خدا را صرف عشرت كن كه قارون را غلط ها داد سوداي زر اندوزي ( تلميح ــ اشاره دارد به قارون ثروتمند افسانه اي عصر حضرت موسي (ع) كه دعوت او را به سوي خدا نپذيرفت و سرانجام موسي (ع) او را نفرين كرد.)110) در ابيات و عبارات زير آرايه هاي (تضاد ، واج آرايي، حس آميزي وحسن تعليل ) را همراه با لغات مربوط مشخص نماييد.
الف) با من بيا به خيابان تا بشنوي بوي زمستاني كه در باغ رخنه كرده. ( حس آميزي )
ب) خيال خال تو با خود به خاك خواهم برد كه تا ز خال تو خاكم شود عبير آميز ( واج آرايي ــ صامت خ / مصوت بلند آ )
پ) خميده پشت از آن گشتند پيران جهان ديده كه اندر خاك مي جويند ايّام جواني را ( حسن تعليل )
ت) اين كه گاهي مي زدم بر آب و آتش خويش را روشني در كار مردم بود مقصودم چو شمع ( تضاد )
111) ) در ابيات زير آرايه هاي ( حسن تعليل ، تناقض ،مراعات نظير ، لف و نشر، اغراق و ايهام ) را بيابيد.
الف) دست مجنون و دامن ليلي روي محمود و خاك پاي اياز ( مراعات نظير )
ب) زان سوي بحر آتش گر خوانيم به لطف رفتن به روي آتشم از آب خوش تر است ( تناقض )
پ) از عفو وخشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد و سم ( لف و نشر )
ت) زين آتش نهفته كه در سينه ي من است خورشيد شعله اي است كه در آسمان گرفت (حسن تعليل )
ث) خورشيد اگر تو روي نپوشي فرو رود گويد دو آفتاب نباشد به كشوري ( اغراق )
ج) ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر ز لذّت شرب مدام ما ( ايهام )
112) در ابيات زير آرايه هاي ( اشتقاق ، تلميح، تضاد ،حس آميزي،حسن تعليل و اغراق) را مشخص كنيد.
الف) در آفاق گشاده است وليكن بسته است از سر زلف تو در پاي دل ما زنجير ( تضاد )
ب) طاقت رفتنم نمي ماند چون نگه مي كنم به رفتارش ( اشتقاق )
پ) گر برگ گل سرخ كني پير هنش را از نازكي آزار رساند بدنش را ( اغراق )
ت) بوي بهبود ز اوضاع جهان مي شنوم شادي آورد گل و باد صبا شاد آمد ( حس آميزي )
ث) تا نه تاريك بود سايه ي انبوه درخت زير هر برگ چراغي بنهد از گلنار ( حسن تعليل )
ج) صديق و مصطفي به حريفي درون غار بر غار عنكبوت تنيدن گرفت باز ( تلميح )
113) ) در بيت هاي زير آرايه هاي ( مراعات نظير ، تضمين ، تناقض ، ايهام ، ايهام تناسب و لف و نشر ) را پيدا كنيد.
الف) دولت فقر خدايا به من ارزاني دار كاين كرامت سبب حشمت و تمكين من است ( تناقض )
ب) همچنان داغ جدايي جگرم مي سوزد مگرم دست چو مرهم بنهي بر دل ريش ( مراعات نظير )
پ) از اسب پياده شو بر نطع زمين نه رخ زير پي پيلش بين شهمات شده نعمان ( ايهام تناسب )
ت) فرو رفت و بر رفت روز نبرد به ماهي نم خون و بر ماه گرد ( لف و نشر )
ث) هر سو دو صد ببريد سر در بحر خون زان كر و فر //رقصان و خندان چون شكر ز انا اليه راجعون ( تضمين )
ج) چشمه ي خورشيد تويي سايه گه بيد منم چون كه زدي بر سر من پست و گدازنده شدم ( ايهام )
114) در بيت هاي زير آرايه هاي ( اشتقاق ، تكرار ، مراعات نظير، تضمين، تضاد و تناقض ) را پيدا كنيد.
الف) گر برود جان ما در طلب وصل دوست حيف نباشد كه دوست دوست تر از جان ماست ( تكرار )
ب) يكي گرديم در گفتار و در كردار و در رفتار زبان و دست و پا يك كرده خدمتكار هم باشيم ( مراعات نظير )
پ) گر تيغ بر كشد كه محبّان همي زنم اوّل كسي كه لاف محبّت زند منم ( اشتقاق )
ت) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
ث) از خلاف آمد عادت بطلب كام كه من كسب جمعيّت از آن زلف پريشان كردم ( تناقض )
ج) اگر دشنام فرمايي و گر نفرين دعا گويم جواب تلخ مي زيبد لب لعل شكر خا را ( تضاد )
115) در بيت هاي زير آرايه هاي ( حس آميزي ، تلميح ، ايهام تناسب ، لف و نشر ، اغراق و حسن تعليل)را پيدا كنيد.
الف) گر هزار است بلبل اين باغ همه را نغمه و ترانه يكي است ( ايهام تناسب )
ب) دلم گرفته از اين روز ها دلم تنگ است ميان ما و رسيدن هزار فرسنگ است ( اغراق )
پ) ذره را تا نبود همّت عالي حافظ طالب چشمه ي خورشيد درخشان نشود ( حسن تعليل )
ت) دل و كشورت جمع و معمور باد ز ملكت پراكندگي دور باد ( لف و نشر )
ث) از صداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوار بماند ( حس آميزي ) ج) شاه تركان سخن مدّعيان مي شنود شرمي از مظلمه ي خون سياووشش باد ( تلميح )
116) ) در بيت زير آرايه هاي ( تلميح ، حس آميزي ، ايهام تناسب ، لف و نشر ، اغراق و حسن تعليل ) را پيدا كنيد.
الف) گر شاهدان نه دنيي و دين مي برند پس زاهدان براي چه خلوت گزيده اند ( ايهام تناسب )
ب) شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
پ) يعقوب وار وا آسفا ها همي زنم ديدار خوب يوسف كنعانم آرزوست ( تلميح )
ت) روي خوبت آيتي از لطف بر ما كشف كرد // زان زمان جز لطف و خوبي نيست در تفسير ما (حسن تعليل
ث) از عفو و خشم تو دو نمونه است روز و شب وز مهر و كين تو دو نمونه است شهد وسم ( لف و نشر )
ج) به ترانه هاي شيرين به بهانه هاي رنگين بكشيد سوي خانه مه خوب خوش لقا را ( حس آميزي )
117) در بيت هاي زير آرايه هاي ( تناقض ، تضاد ، اشتقاق، تكرار ، مراعات نظير و تضمين ) را پيدا كنيد.
الف) ليك اينم بس كه چه دشمن چه دوست گويند اين زن از خريداران اوست ( تضاد )
ب) اگر تو فارغي از حال دوستان يارا فراغت از تو ميسّر نمي شود ما را ( اشتقاق
پ) چنين نقل دارم ز مردان راه فقيران منعم گدايان شاه ( تناقض )
ت) ابر و باد و مه و خورشيد و فلك در كارند تا تو ناني به كف آري و به غفلت نخوري ( مراعات نظير )
ث) هم نظري هم خبري هم قمران را قمري هم شكر اندر شكر اندر شكر اندر شكري ( تكرار )
ج) خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
118) در عبارات زير آرايه هاي ( حس آميزي ، تناقض، مراعات نظير، تلميح، تضاد و تضمين ) را بيابيد.
الف) هر چه زود بر آيد دير نپايد. ( تضاد )
ب) نجواي نمناك علف ها را مي شنوم. ( حس آميزي )
پ) از تهي سرشار جويبار لحظه ها جاري است. ( تناقض )
ت) درويش بي معرفت نيارامد تا فقرش به كفر انجامد » كاد الفقر ان يكون كفرا« . ( تضمين)
ث) درويشي را ديدم سر بر آستان كعبه نهاده همي ناليد كه : يا غفور يا رحيم تو داني كه از ظلوم جهول چه آيد. ( تلميح )119) در عبارات زير آرايه هاي ( تضاد ، حسن تعليل، لف و نشر، حس آميزي ، اغراق و تضمين ) را بيابيد.
الف) گداي نيك انجام به از پادشاه بد فرجام . ( تضاد )
ب) موسي (ع) قارون را نصيحت كرد كه » احسن كما احسن ا…اليك . « ( تضمين )
پ) دو كس دشمن ملك و دينند : پادشاه بي حلم و زاهد بي علم. ( لف و نشر )
ت) با من بيا به خيابان تا بشنوي بوي زمستاني كه در باغ رخنه كرده. ( حس آميزي )
ث ) از صوفي پرسيدند : » هنگام غروب خورشيد چرا زرد روي است.؟ گفت: از بيم جدايي. ( حسن تعليل )
ج) آن فرو مايه هزار من سنگ بر مي دارد و طاقت يك حرف نمي آرد. ( اغراق )
الف) كيست حافظ تا باده ننوشد باده بي آواز رود عاشق مسكين چرا چندين تحمّل بايد ش ( ايهام )
ب)زين آتش نهفته كه در سينه ي من است خورشيد شعله اي است كه در آسمان گرفت ( حسن تعليل )
پ) خورشيد اگر تو روي نپوشي فرو رود گويد دو آفتاب نباشد به كشوري ( اغراق )
ت) گشتند نا اميد همه جانور ز جان با جان كوهساران چو پيوست جان برف ( تكرار )
ث) گر چه سپيد كرد همه خان و مان ما يا رب سياه باد همه خان و مان برف ( تضاد )
ج) گوش ترحّمي كو كز ما نظر نپوشد دست غريق يعني فرياد بي صداييم ( تناقض )
چ) چشم حافظ زير بام قصر آن حوري سرشت شيوه ي » جنات تجري تحت الانهار« داشت ( تضمين )
ح) حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج فكر معقول بفرما گل بي خار كجاست ( مراعات نظير )
الف) هر كو نظري دارد با يار كمان ابرو بايد كه سپر باشد پيش همه پيكان ها ( مراعات نظير )
ب) زهره سازي خوش نمي سازد مگر عودش بسوخت كس ندارد ذوق مستي ميگساران را چه شد(ايهام تناسب )
پ) آن نه زلف است و بناگوش كه روز است و شب است و آن نه بالاي صنوبر كه درخت رطب است (لف و نشر
الف) نه پادشاه منادي زده است مي نخوريد بيا كه چشم و لبان تو مست و ميگون است ( لف و نشر )
ب) بفرمود تا جوشن و خود اوي همان تركش و نيزه ي جنگجوي ( مراعات نظير )
پ) گلوي مرغ سحر را بريده اند درين شطّ شفق آواز سرخ او باقي است ( حس آميزي )
ت) برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال ( تناقض
ث) به راستي كه نه همبازي تو بودم من تو شوخ ديده مگس بين كه مي كند بازي ( ايهام )
ج) دانش و خواسته است نرگس و گل كه به يك جاي به هم نشكفند ( لف و نشر )
چ) دل گرم و آه سرد و غم افزون و صبر كم رخ زرد و اشك سرخ و لبان خشك و چشم تر ( تضاد )
120)كدام يك از ابيات زير،داراي « اغراق » است؟
الف- شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب
ب- الا اي يوسف مصري مشو از سلطنت مغرور پدر را بازپرس آخر كجا شد مهر فرزندي
(بيت قسمت الف ، آرايه ي اغراق دارد. )
121)درباره ي آرايه ي « حسن تعليل » در بيت زير،توضيح دهيد.
“““ رسم بدعهدي ايّام چو ديد ابربهار گريه اش برسمن وسنبل ونسرين آمد ”””
( شاعرمي گويد : وقتي كه ابر بهاري،بي وفايي روزگار وزمانه را ديد؛ شروع به باريدن بر گل ها كرده است كه اين علّت حقيقي ريزش باران از ابر نيست و علتي ادبي وزيبا است.)
122)جمله ي مقابل را با كلمه ي مناسب كامل كنيد. “““ علّت سازي درحسن تعليل مبتني بر. . . . . است.””” (برپايه ي تشبيه)
123)در ابيات زير آرايه هاي « اغراق،ايهام،لف ونشر،حس آميزي و حسن تعليل » را مشخّص كنيد.
الف- دلم خانه ي مهر يار است وبس ازآن مي نگنجد در آن كين كس (حسن تعليل )
ب- يارمن باش كه زيب فلك وزينت دهر از مه روي تو واشك چو پروين من است ( لف ونشر )
پ- صائب ، مددخلق نموديم به همّت در ظاهر اگر مالك دينار نگشتيم ( ايهام )
ت- شود كوه آهن چو درياي آب اگر بشنود نام افراسياب ( اغراق )
ث- به ترانه هاي شيرين،به بهانه هاي رنگين بكشيد سوي خانه مه خوب خوش لقا را (حس آميزي )
124)درهريك ازابيات زير،آرايه هاي «تلميح،تصدير،تضمين،اشتقاق،تضادومراعات نظير»رابيابيد ودليل هر كدام را ذكر كنيد.
الف- خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي
ب- هرچه جز بار غمت بر دل مسكين من است برود از دل من،وز دل من آن نرود
پ- چوگل گرخرده اي داري،خداراصرف عشرت كن كه قارون را غلط ها داد سوداي زراندوزي
ت- سرنيزه و نام من مرگ توست سرت را ببايد زتن دست شست
ث- چه نماز باشدآن راكه تودرخيال باشي تو صنم نمي گذاري كه مرا نماز باشد
ج)سايه ي معشوق اگر افتاد بر عاشق چه شد؟ مابدو محتاج بوديم اوبه ما مشتاق بود
(الف- درمصراع دوم «بوي جوي موليان آيد« يك مصراع ازشعرمعروف رودكي است پس « آرايه ي تضمين» است.
ب- واژه هاي « برود و نرود » تضاد هستند. پ- تلميح دارد به ماجراي قارون،يكي ازثروتمندان عصرحضرت موسي (ع) كه دعوت اورابه سوي خدانپذيرفت ومغرورثروت بي كران خودشد. ت- واژه هاي «سر،تن ودست» با هم مراعات نظير دارند وتناسبشان از اين نظراست كه اجزاي يك كل، هستند. ث- تصديردارد؛زيرا كلمه اي كه دراول مصراع آمده درپايان بيت نيز تكرارشد. ج- كلمه هاي « عاشق و معشوق » با هم اشتقاق دارندوسه واج ع، ش، ق مشترك هستند.)
125)درابيات زير،آرايه هاي « تصدير،حس آميزي،اشتقاق،اغراق و حسن تعليل » را بيابيد.
الف- شودكوه آهن چو درياي آب اگربشنودنام افراسياب ( اغراق )
ب- گل،آن جهاني است نگنجددراين جهان درعالم خيال چه گنجد،خيال گل ( تصدير )
پ- رسم بدعهدي ايام چوديد ابربهار گريه اش برسمن وسنبل ونسرين آمد ( حسن تعليل )
ت- من كه باشم درآن حرم كه صبا پرده دار حريم حرمت اوست ( اشتقاق )
ث- ازصداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوار بماند ( حس آميزي )
126)تكرار كدام “ صامت ومصوّت ” درعبارت زير سبب پيدايش “واج آرايي” شده است؟
“““““ بهار،ترنّم جمله هاي جاري جشن طبيعت است.””””” (تكرار صامت ج يا ر و مصوّت ـِــ )
127)ميان كدام واژه ها دربيت زير، “ جناس ” به كار رفته است؟نوع هرجناس رابنويسيد.
گو شمع نياريد در اين جمع كه امشب در مجلس ما، ماه رخ دوست تمام است ”””””
(شمع ، جمع / جناس ناقص اختلافي در اوّل ما، ماه / جناس ناقص افزايشي در آخر )
128) دركدام يك از ابيات زير “ موسيقايي ترين نوع سجع ” به كار رفته است ؟ دليل خود را همراه با ذكر واژه هاي هم جنس،بنويسيد.
الف- گوهرمخزن اسرار همان است كه بود //حقّه ي مهر بدان مهر و نشان است كه بود
ب- نالم زدل چو ناي من اندر حصارناي پستي گرفت همّت من زين بلند جاي(در بيت ب / زيرا “ ناي اوّل ” به معني ساز ني است و“ ناي دوّم “ نام زنداني است كه مسعودسعدسلمان درآن زنداني بود.اين دو واژه از نظر تلفّظ ونوشتار،يكسان ولي در معنا متفاوت هستند.)
129)باتوجّه به بيت: “ صبا،خاك وجود ما بدان عالي جناب انداز بودكان شاه خوبان رانظربرمنظراندازيم ”
الف- كدام واژه ها با هم آرايه ي “ اشتقاق” دارند؟ (نظر - منظر )
ب- صامت هاي مشترك آن ها را بنويسيد. ( ن ،ظ،ر)
130)دربيت زير،شاعر“ با اشاره به داستان مبارزه ي حضرت موسي (ع) با فرعون ” ازچه آرايه اي بهره گرفته است؟
“““““ جانم ملول گشت زفرعون وظلم او // آن نور روي موسي عمرانم آرزوست ””””” ( آرايه ي تلميح )
131)دركدام يك ازابيات زير، آرايه ي“ تصدير” ديده مي شود؟
الف- چون شمع نكورويي در رهگذر باد است طرف هنر ي بربند از شمع نكورويي
ب- گر برود جان ما درطلب وصل دوست حيف نباشد كه دوست،دوست تر از جان ماست (در بيت الف )
132)دربيت زير،يك آرايه ي “ مراعات نظير ” بيابيدومشخّص كنيد تناسب واژه ها از چه جهت است؟ “““““ شعاع آفتابم من،اگر در خانه ها گردم عقيق و زرّ و ياقوتم،ولادت زآب وطين دارم ”””””( عقيق،زر،ياقوت / با هم مراعات نظيردارند؛تناسب آن ها ازنظرنوع وجنس است. ــــ آب و طين / باهم مراعات نظير دارند تناسبشان از نظر نوع است. )
133)درعبارت زير،چه آرايه اي وجود دارد؟دليل خود را بنويسيد.
“““““ خبر تلخي بود. ””””” (آرايه ي حس آميزي / زيرا دو حسّ “شنوايي” و“چشايي” رابا يكديگر آميخته است. )
134)درعبارت زير،چه نوع “لفّ ونشري” به كاررفته است؟ “ نشرها” را مشخّص كنيد.
“دوكس دشمن ملك ودين اند:پادشاه بي حلم وزاهدبي علم.”(لفّ ونشرمرتّب/نشرها:پادشاه بي حلم وزاهدبي علم)
135)باتوجّه به بيت زير،به سؤالات داده شده ،پاسخ دهيد.
“““““ چون شبنم افتاده بودم پيش آفتاب مهرم به جان رسيد و به عيّوق برشدم ”””””
الف- كدام كلمه داراي “ ايهام تناسب ” است؟ (مهر)
ب- اين كلمه،در بيت بالا به چه معناست؟ (عشق /دوستي/محبّت )
پ- كلمه ي داراي“ ايهام تناسب ”با كدام واژه ها،“ تناسب ” برقرار كرده است؟ (با واژه هاي آفتاب و عيّوق )
136)درابيات زير،هريك ازآرايه هاي “ اغراق ،تضادّ ،تضمين ،تناقض و حسن تعليل ” را بيابيد.
الف- زكوي يار مي آيد نسيم باد نوروزي از اين باد ارمدد خواهي ،چراغ دل برافروزي ( تناقض )
ب- ذرّه را تا نبود همّت عالي طالب چشمه ي خورشيد درخشان نشود ( حسن تعليل )
پ- بيابني آمدش ناگاه پيش زتابيدن مهر پهناش بيش ( اغراق )
ت- گفتي به غمم بنشين ياازسرجان برخيز فرمان برمت جانا،بنشينم وبرخيزم ( تضادّ )
ث- خيز تا خاطر بدان ترك سمرقندي دهيم كز نسيمش بوي جوي موليان آيد همي ( تضمين )
137) دربيت زير“ سجع ها” را بيابيد ونوع آن ها را بنويسيد.
“““““ باز آ وبر چشمم نشين ،اي دلستان نازنين كاشوب و فرياد از زمين بر آسمانم مي رود ”””””
(واژه هاي “ نشين و زمين ” باهم سجع متوازي هستند وواژه هاي “ نازنين با زمين” يا “ نازنين ونشين” سجع مطرّف هستند.)
138)دربيت “ رشته ي تسبيح اگر بگسست معذورم بدار // دستم اندر ساعد ساقيّ سيمين ساق بود ”
الف- كدام “ صامت ” بيش از بقيه ،تكرارشده است؟ ( صامت س )
ب- نام آرايه ي ادبي حاصل از اين تكرار، چيست؟ ( واج آرايي يا نغمه ي حروف )
139)درعبارات زير “ سجع ها ” را بيابيد ونوع آن ها را بنويسيد.
الف- هنر چشمه ي زاينده است ودولت پاينده . (زاينده و پاينده / سجع متوازي )
ب- ملك بي دين باطل است ودين بي ملك ،ضايع. ( باطل و ضايع / سجع متوازن )
140)دركدام يك ازبيت هاي زير،“ ترصيع” ودركدام يك “موازنه” وجود دارد؟در هرمورد دليل خود را بنويسيد.
الف- جبريل مقيم آستانت افلاك حريم بارگاهت
ب- برگ بي برگي بود ما را نوال مرگ بي مرگي بود ما را حلال
(بيت الف موازنه داردزيرا سجع متوازن درآن به كار رفته است. / بيت ب ترصيع داردزيراهمه ي سجع هاي آن متوازي است.)
141)ميان كدام واژه ها دربيت هاي زير، “ جناس ” به كار رفته است؟نوع هرجناس را بيان كنيد.
الف- صاف هاي جمله عالم خورده گير همچو درد دَرد دين جستيم،نيست (درد و دَرد / ناقص حركتي)
ب- زاهد وعجب و نماز و من و مستي ونياز تا تو را خود زميان با كه عنايت باشد (نماز و نياز / ناقص اختلافي دراوّل)
142)“ جناس تامّ ” به كار رفته در بيت زير را، مشخّص كرده ودليل خود را بنويسيد.
“““““ نه عجب كه قلب دشمن شكني به روز هيجا تو كه قلب دوستان را به مفارقت شكستي ”””””
( واژه هاي قلب و قلب / زيرا درمصراع اوّل به معني “مركز سپاه ولشكر” ودرمصراع دوّم به معني “ دل ” )
143)ارتباط ميان واژه هاي مشخّص شده دربيت زير،كدام آرايه ي ادبي را به وجود آورده است؟
“ ارغوان جام عقيقي به سمن خواهدداد //چشم نرگس به شقايق نگران خواهدشد” (آرايه ي مراعات نظير )
144) درابيات زير،آرايه هاي “ تناقض وتضادّ ” را با ذكر واژه هاي “ متناقض ” و “ متضادّ ” نشان دهيد.
الف- هرگزوجودحاضرغايب شنيده اي من در ميان جمع ودلم جاي ديگراست
ب- تونه مثل آفتابي كه حضوروغيبت افتد دگران روندوآيندوتوهم چنان كه هستي
(دربيت الف تركيب “ حاضر غايب ” يك تناقض است ودر بيت ب“ حضور وغايب ” و“ روند و آيند” باهم تضاد دارند.)
145)آوردن آيه،حديث،مصراع يا بيتي از شاعري ديگر،در اثناي كلام” تعريف كدام آرايه ي ادبي است؟درشعرزير،اين آرايه را مشخّص كنيد.//چه زنم چو ناي هر دم زنواي شوق او دم //كه لسان غيب خوش تر بنوازد اين نوا را
همه شب در اين اميدم كه نسيم صبحگاهي به پيام آشنايي بنوازد آشنا را ”””””
(آرايه ي تضمين / بيت دوم ، تضميني از شعر حافظ شيرازي است. )
146)دربيت زير،كدام كلمه داراي “ ايهام ” است؟معاني مختلف آن را بنويسيد.
“ ما در پياله عكس رخ يار ديده ايم اي بي خبر زلذّت شرب مدام ما ”””””
(واژه ي “ مدام ” ايهام است. / 1- پيوسته وهميشه 2- شراب )
147)آرايه ي “ اغراق ” به كار رفته دربيت زير را توضيح دهيد.
دلم گرفته از اين روزها،دلم تنگ است //ميان ما و رسيدن ، هزار فرسنگ است ”””””
(درمصراع دوّم، “ هزارفرسنگ فاصله بودن ميان عاشق ومعشوق ” اغراق است چراكه عقلاً اين ادّعاي شاعرپذيرفتني نيست.)
148)دركدام يك ازبيت هاي زير،آرايه ي “حسن تعليل” ديده مي شود؟دليل خودرابنويسيد
الف- ماه خورشيد نمايش ز پس پرده ي زلف آفتابي است كه در پيش سحابي دارد
ب- به صدق كوش كه خورشيدزايدازنفَست كه ازدروغ سيه روي گشت صبحِ نخست
(بيت ب حسن تعليل دارد. / زيراطلوع صبح كاذب (نخست) وغروب زودهنگام آن يك پديده ي طبيعي است كه علّت واقعي آن به جغرافيامربوط است.امّااين كه شاعر بي دوامي و روسياهي آن را نتيجه ي دروغگويي او مي شمارد ، ادّعا است.)
149)درابيات زير، آرايه هاي “ اشتقاق ،تصدي ،تلميح ،حس آميزي و لفّ ونشر ” را بيابيد.
الف- ما قصّه ي سكندر ودارا نخوانده ايم از ما به جز حكايت ومهر و وفا مپرس ( تلميح )
ب- اي نورچشم مستان،درعين انتظارم چنگي حزين وجامي بنواز يا بگردان ( لفّ ونشر )
پ- دلا زرنج حسودان مرنج و واثق باش كه بد به خاطر اميدوار ما نرسد ( اشتقاق )
ت- از صداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوّار بمان ( حس آميزي )
ث- آدمي در عالم خاكي نمي آيد به دست عالمي ديگر ببايد ساخت وز نو آدمي ( تصدير )
+ نوشته شده در یکشنبه سیزدهم بهمن ۱۳۹۲ ساعت 14:15 توسط بهزاد امیرزاده قاسمی
|