مي تراود مهتاب ....
 معني : نور كمي  از مهتاب  نمايان است  و كرم شب تاب  مي درخشد  اما كسي  حتي  براي لحظه اي  از خواب  غفلت   بيدار  نمي شود .   غم و  اندوه   مردم  ناآگاه   خواب را از  چشمان   من دور  كرده است
نگران   با من  استاده  سحر ...
 معني : سپيده   دم همراه   با من ، نگران   و مضطرب  است و صبح   از من  مي خواهد  كه بانفس  روح بخش  خود اين  مردم   غفلت   زده را  آگاه سازم  اما من در راه تحقق  آرزوها  و خواسته هاي  خويش  رنج   و سختي  زيادي را تحمل  مي كنم .
 نازك آراي  تن ساق  گلي...
 معني : افسوس !  آرزوهاي  من براي بيداري  جامعه كه   همانند  ساقه ي  نازك و ظريف  گل است  و من  آن را با تمامي  وجودم  پرورش  دادم و  آبياري  كردم ،  در برابر  چشمانم  نابود  مي شود .
 دست ها  مي سايم ...
 معني : تلاش  مي كنم   تا راهي  براي بيداري  و آگاهي مردم   پيدا كنم   بيهوده  منتظر  هستم  تا كسي  در را بگوشايد( كسي  از خواب  غفلت  بيدار  شود )  در اين ميان   اوضاع  آشفته ي  مردم همچون   در و ديواري  بر سرم   مي ريزد  و باعث  رنج و عذاب  من مي شود .  (  جامعه  خود ،  خواهان بيداري نيست  از اين رو تلاش  شاعر بي ثمر  است . )
مي تراود  مهتاب ...
 معني :  هنوز نور  كم سوي  ماه و تابش  كرم  شبتاب  نمايان است . (  كور سوي اميدي  هست )  مردي تنها  ( شاعر)  خسته و رنجور  در حالي  كه در  راه بيداري  مردم ، ناتوان   مانده است  بر دم  دهكده  با كوله باري  از آرزوهاي  تحقق  نيافته  منتظر كمك  و ياري است  و با خود  اين گونه  زمزمه  م كند : غم و  اندوه  اين مردم   غفلت  زده ،  خواب و آرام  را از چشمان   اشكبار  من گرفته  است .  ( شاعر  از ادامه ي  تلاش  خسته  و ناتوان   گشته   اما در عسن   حال اميد   خود را براي بيداري  مردم از دست  نداده است . )
درس بيست و نهم
خوان هشتم
يادم آمد :  هان ، ...
 معني :   آري به يادم آمد ، داشتم  اين را  مي گفتم  : آن  شب هم  سوز و تندي  سرماي زمستان  شدت داشت  . آه ،  كه چه  سرمايي !  تند و استخوان  سوز و سرماي  وحشتناك . ( بيانگر  ظلم و  بيداد  حاكم  بر جامعه )
ليك ، خوشبختانه  آخر ...
 معني :   اما سرانجام  جايي را براي  سرپناه   پيدا كردم  هر چند  كه بيرون از آن سرپناه  ، فضايي  تيره و سرد( بي روح )  همانند  ترس  و هراس  بود ولي  داخل  قهوه خانه (پناهگاه ) چون  شرم و حياء  گرم و روشن  بود .
 همگنان  را خون  گرمي بود
 معني :  همگي  نسبت به   هم ،  صميميت  و صفا  و يكدلي  داشتند ،  فضاي  قهوه خانه  گرم و روشن  و مرد نقال  هم سخنانش  گرم و گيرا  بود .  به راستي  كه مجمع  صميمانه اي  بود .
 مردنقال ...
 معني :  مردنقال كه صدايي گرم و دلنشين داشت ، سكوت وخاموشي اش نيز سنگين  وگيرا  و شخنش همانند داستان  و روايت  آشناي او ( داستان هاي شاهنامه ) جذاب  بود ، در حالي كه راه مي رفت سخن مي گفت ، ( داستان  هاي شاهنامه  را  روايت مي كرد . )
چوب  دستي  متتشا مانند ...
معني : (  مرد نقال )  در حالي كه  چوب دستي ،  شبيه   عصا در دست داشت  و غرق  شور  و گرم  گفتن  بودميدان  كوچك ( قهوه  خانه )  را گاهي  تند و گاهي  آرام طي  مي كرد .  از سوي ديگر  همه ي  حاضرين به مانند  صدف هايي  كه بر گرد   مرواريد  نشسته  باشند ، خاموش  و ساكت  با  تمامي وجود  به سخنانش  توجه  مي كردند .
هفت خوان ر زاد  سرو مرو ...
 معني : ( مردنقال )  از هفت خوان  مي گفت :  كه هفت  خوان را آزاد سرو سيستاني  و يا به  قولي « ماخ  سالار» آن مرد گرامي  و ارجمند  و آن   هراتي  خوب و پاك   دين اين  گونه روايت كرد ... اما خوان  هشتم   را اكنون  من شاعر  برايتان   روايت   مي كنم من كه نامم « ماث» ( مهدي  اخوان  ثالث) شاعر  با بهره مندي  از وقايع  قهوه خانه موضوعي  را به نام   خوان هشتم  براي بيان   مطالب ذهن  خود مي يابد  . به عبارت  ديگر از  اين به بعد  نقال  هخود شاعر است .)
همچنان  مي رفت ...
 معني: (مرد نقال)همچنان در فضاي قهوه خانه قدم مي زد و همچنان داستان (مرگ رستم ) رار وايت  مي كرد . و اين گونه  مي گفت :
قصه است اين قصه ...
 معني :   شاعر مي گويد ، سخن  من ، قصه ي  درد و رنج   مردم است  و مبتني  بر واقعيت  است شعر  نيست كه   بر تخيل  محض  استوار باشد . اين  سخنان  من بازگو كننده ( ابزار سنجش )  مهر و دوستي  جوانمردان  است . اصلاً  همچون  شعرهاي  بدون محتوا  نيست   كه فقط ظاهري آراسته  داشته باشد . ( شعر من  متعهد  و لبريز  از حقيقت   است . )
 اين گليم  تيره  بختي هاست ...
 معني : شاعر  شعر خود را گليم   تيره بختي ها ودرد و رنج   اين جامعه مي داند كه به خون  داغ سهراب  ها و سياوش ها آغشته   شده و روكش تابوت  پهلواني چون  تختي  گرديده است . ( پهلواني  چون سهراب و سياوش  و تختي  هر سه   ناجوانمردانه  كشته شدند . )
اندكي  استاد  و خامش ماند ...
 معني :  مرد نقال  توقف كرد و  ساكت شد ،  پس با صداي  خشم آلود  و لرزان  وآهنگي  رجزگونه  و دردناك  اينگونه  گفت : ... .
 آه /  ديگر اكنون ...
 معني :  آه ديگر  آن تكيه  گاه  و اميد  كشور ايران  و شير مرد  ميدان  چنگ هاي  ترسناك ،  فرزند  زال ،  پهلوان  جهان ، آن صاحب  و سوار  رخش  بي همتا  و آن كسي  كه هرگز  خنده  از لبانش  دور نمي شد ،  چه در  روز صلح  كه براي  مهر و دوستي  پيمان   بسته  و چه در روز جنگ  كه براي  كينه  و انتقام   سوگند  خورد ... .
 آري اكنون  شير  ايرانشهر ...
 معني :  آري ،  اكنون رستم   اين شير  ايرن  زمين ،  دلاور و پهلوان  سيستاني ،  مظهر  استواري ومردانگي ، فرزند  زال ، در ته  چاه تاريك  و عميق  و پهناوري  كه در هر طرف  بر كف  و ديواره هايش  نيزه و خنجر  كاشته  شده بود ،  اسير گشته ، چاه مكر و حيله ي  ناجوانمردان ، چاه  فرومايگان و  بي دردان ، چاهي  كه بي شرميش همچون  عمق و پهنايش  باور نكردني  و غم انگيز  و شگفت آور  است .
 اري اكنون  تهمتن...
معني : آري  رستم  اكنون  با اسب  غيور و دلاور خويش ، در ته چاهي  كه به جاي  آب ، زهر شمشير  و نيره در خود داشت ، ناپديد  شدهو اين   پهلوان  هفت خوان  در دام  دهان اين   خوان  هشتم (چاه )  گرفتار گشته است .
و مي انديشيد ...
 معني :  رستم با  خود مي انديشيد  كه ديگر نبايد  چيزي بگويد  چرا كه   فريب  ودشمني  ، بسيار  بي شرمانه و پست بود  و او بايد  درمقابل  اين  نيرنگ ،  چشم هاي  خود را ببندد  تا ديگر  چيزي را  نبيند.
 بعد چندي  كه ...
 معني :   بعد از اين كه چشمانش  را گشود  رخش خود را ديد كه خون  زيادي از تنش  خارج شده بودو از  بس  كه شدت  زخم هايش  مؤثر و   كشنده بود   انگار كه   رخش هوش  و توان خود را از دست  داده و درحال  مرگ بود .
 او /  از تن خود ...
 معني :   او از تن  خود كه بدتر  از رخش  زخمي شده  بود اطلاعي نداشت  و توجهي  به   خودش  نداشت و مراقب  رخش بود .  رخش  آن يكتاي  گرامي ، آن  همتاي  بي مانند : رخش  درخشان  و زيبايي  كه هزاران  خاره ي  خوش از  او به ياد داشت .
 گفت در دل : « رخش ...
 معني :  رستم در دل خود  اين گونه   مي گفت :  بيچاره  رخش ، و اين  براي اولين  بار بود  كه لبخند  از لبان  رستم  دور مي شده  زيرا رخش  عزيز  خود را غرق در  خون و ناتوان  مي ديد .
 ناگهان انگار ...
 توضيح :   نابرادر :  در شاهنامه   شغاد  برادر ناتني  رستم است  و اينجا  مقصود  برادري  كه به جاي  برادري ، دشمني  مي كند /  چاهسار  گوش -  اضافه ي  تشبيهي  / مي پيچيد : طنين  انداز مي شد .
باز چشم  او ...
 معني :  دوباره چشم  رستم   به رخش  افتاد  اما افسوس  كه رخش زيبا  وغيور  و بي نظير  او با  آن همه  خاطرات  خوشي كه   با او داشته ، مرده  است آنچنان   كه انگار  آن خاطرات  فراوان  وخوش را در خواب  مي ديده است . ( رستم  خاطرات  خود با رخش  را خواب  و خيال  بي اساس  مي بيند ):  اين قسمت  بيانگر  احساسات  و عواطف  رستم است .
 بعد از  آن  تا مدتي ...
 اين بخش بيانگر  رقت  قلب رستم  است .
 مرد نقال از ...
 معني :   از صداي  مرد نقال ،  ناله و زاري  چون باراني  مي باريد (  بسيار  ناراحت  وخشمگين  بود )  و نگاهش  تيز و نافذ  بود .  رستم  آرام در  كنار  رخش نشست  در حالي  كه يال  رخش  در دستش  بود ، در اين انديشه   به سر مي برد  كه :   اين جنگ   نبود بلكه  شكار و به دام  انداختن   من بود ؛  اين ميزباني  نبود  بلكه فريب  و نيرنگ  بود .
 قصه   ميگويد  كه بي شك ...
 معني :  او اگر ميخواست  مي توانست   شغاد  نابرادر را بكشد  همچنان  كه قبل  از مردن  با تيري  شغاد را بر درختي  كه در زرش  ايستاده  بود  دوخت و كشت .
قصه  مي گويد /  اين برايش ...
 توضيح  : سخت  : بسيار / كمند  شصت  خم :   كمند بسيار  بلند /  / فراز ايد : بالا  بيايد .
 ور بپرسي راست ...
 معني : اگر  راستش  را بپرسي  ( بخواهي ) من مي گويم  كه اري  راست بود .  بدون شك   قصه  راست  مي گويد  او مي توانست  كه خود  را نجات   دهد اگر  مي خواست . اما ... .
صداي  پاي آب
اهل كاشانم ...
 زادگاه  من كاشان است ،اوضاع  زندگي من  نسبتاً  خوب است . روزيِ مختصر  و هوش  اندكي  دارم و از ذوق  واستعداد  كمي بهره  مندم  .
مادري  دارم ...
 مادري بسيار مهربان و با طراوت دارم . دوستاني كه پاك و صميمي و يك رنگ هستند و خدايي دارم كه  همه جا همراه  پديده هاست 
من مسلمانم ...
 من مسلمان هستم  اما قبله ام  عشق  و زيبايي  است  من بر روي  پاكي  و روشني  سجده  مي كنم  همه ي  گسترده ي  زمين  سجاده ي  من است . من  با نور  و رونشي  وضو  مي گيرم .
 در نمازم جريان  دارد ماه ...
نماز من  همچون  ماه و طيف  سرشار  روشني  وز يبايي  و مثل  آب شفاف  و زلال است ، آن چنان  كه سنگ  از درون  آن پيداست ؛ يعني ، خلوص  نيت دارم . شاعر  وقتي  نمازش را مي خواند  كه همه ي   عناصر  طبيعت  را در نماز ببيند .  از ديدگاه  عرفان ، همه ي  پديده ها در حال  تسبيح  و عبادت هستند .
 اهل كاشانم ...
 حرفه ام نقاشي  است گاهي  تابلويي  از رنگ  مي سازم  و به شما  ميدهم  تا با آواز  عاشقانه ي  قلبي  خونين  كه چون   پرنده در  قفس  پرده ي  نقاشي  گرفتار است ،  دلتان شاد شود ( اين قسمت ، آرزوي تحقق  نايافته ي  شاعر را نشان  ميدهد )
 چه خيالي ...
 اما خيال  بيهوده اي  است  چون مي دانم   كه تابلوي  نقاشي من  زندگي و حيات ندارد ( بي روح  است )
من نمي دانم ...
 شاعر به  عادت ها  و باورهاي مردم اعتراض مي كند كه چرا اسب را حيواني  نجيب  وكبوتر  را زيبا   ميدانند  . از ديدگاه   او يونجه   .  گل سرخ  تفاوتي  ندارند .   اگر طرز  نگاه  مان را  عوض  كنيم ،  مي بينيم  كه همه ي  پديده هاي  جهان زيباست .